Προβολή και συζήτηση με τον πολυβραβευμένο σκηνοθέτη που ζει στο εξωτερικό

Το Cine-Δράση αποχαιρετά μια δημιουργική χρονιά με μια εκδήλωση που περιλαμβάνει προβολή ταινίας, συζήτηση και …ποτό! Στην εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 27 Δεκεμβρίου 2015, στο γνωστό χώρο του Πάρκου Μ. Θεοδωράκης (ΤΥΠΕΤ), Υμηττού 57, Βριλήσσια στις 7:00μμ, θα προβληθεί η ταινία του Ροβήρου Μανθούλη "Μπλούζ με σφιγμένα δόντια". Θα παρευρεθεί και θα μιλήσει ο πολυβραβευμένος Έλληνας σκηνοθέτης, που ζει μόνιμα στη Γαλλία. Θα ακολουθήσει γιορτή. H TAINIA "Μπλουζ με σφιγμένα δόντια" (Le blues entre les dents) «Τα μπλουζ είναι μια μουσική κραυγή, οι μπλούζμεν τραγουδάνε ανάμεσα από τα δόντια, με σφιγμένα δόντια, τη χαρά τους και τον πόνο τους». Ροβήρος Μανθούλης. Γαλλία 1972. Φιξιόν-ντοκιμαντέρ. Διάρκεια, 85΄. Σκηνοθεσία: Roviros Manthoulis (Ροβήρος Μανθούλης). Σενάριο: Claude Fléouter- Roviros Manthoulis. Πρωταγωνιστούν: Amelia Cortez, Onike Lee, Roland Sanchez, Jimmy Huf, William Leroy Evans, B.B. King, Brownie McGhee, Sonny Terry, Mance Lipscomb, Robert Pete Williams, Water 'Fury' Lewis κ.ά. Όταν το ντοκιμαντέρ «Μπλουζ με σφιγμένα δόντια» βγήκε στις ελληνικές αίθουσες, είχε μόλις πέσει η χούντα και η αίσθηση αυτής, της πρωτοποριακής κινηματογραφικής δουλειάς του συμπατριώτη μας που διέπρεπε στη Γαλλία χαράχτηκε για πάντα στη μνήμη μας. Η ταινία παρουσιάζει πραγματικά πρόσωπα, τα οποία στα σπίτια τους, στο Χάρλεμ και το Μπρονξ, δείχνουν στην κάμερα αποσπάσματα από τη ζωή τους. Η υπόθεση παρατίθεται σε πλάνα γυρισμένα με ηλικιωμένους μουσικούς του μπλουζ. Οι διάλογοι είναι αυτοσχεδιασμένοι. Ακολουθώντας το ντοκιμαντέρ την ιστορία του μπλουζ αποκαλύπτει τη μοίρα ενός λαού, που βγήκε από τη σκλαβιά και έναν αιώνα μετά βρισκόταν ακόμα στα γκέτο και τις φυλακές. Ο Ροβήρος Μανθούλης έχει μια στενή σχέση με τα μουσικά ντοκιμαντέρ. Έχει γυρίσει πολλά και αναζητώντας τις ρίζες της μουσικής ταξίδεψε στα πιο διαφορετικά μέρη, από την Ιρλανδία και τη Σικελία μέχρι την Αίγυπτο και την Υεμένη. Το «Μπλουζ με σφιγμένα δόντια» είναι, όμως, μια ξεχωριστή περίπτωση. Όπως λέει ο ίδιος δημιουργήθηκε μετά από παραγγελία του νέου, τότε, Τρίτου (FR3) Καναλιού της γαλλικής τηλεόρασης. Στην επιτυχία της προσπάθειας συνέβαλε το γεγονός ότι ο σκηνοθέτης, που σπούδασε στις ΗΠΑ, γνώριζε και αγαπούσε τα μπλουζ οπότε είχε συγκεκριμένες φιλοδοξίες για το ντοκιμαντέρ και τις κυνήγησε. «Είναι το πρώτο πείραμα για ένα ντοκιμαντέρ-φιξιόν», λέει ο Μανθούλης. «Την εποχή εκείνη ο Μίνως Βολανάκης είχε ανεβάσει το έργο του Ζενέ «Les paravents» στο Μπρούκλιν με μαύρους ηθοποιούς και μου σύστησε ένα ζευγάρι ηθοποιών. Στο σπίτι του, στο Χάρλεμ, έστησα μια ιστορία, οι ηθοποιοί μου, δηλαδή, ανασυγκρότησαν στην ταινία την ίδια τη ζωή τους με τη μουσική να είναι ένα βασικό κομμάτι της. «Μέχρι τότε δεν είχε γυριστεί κανένα ντοκιμαντέρ αποκλειστικά αφιερωμένο στα μπλουζ. Έψαξα να βρω ανάλογο υλικό και δεν βρήκα, εκτός από τηλεοπτικές εκπομπές με ορχήστρες. Εγώ, όμως, ήθελα να βρω τον Παπαϊωάννου και τον Βαμβακάρη της Αμερικής. Και ταξίδεψα, έχοντας κάμεραμαν τον συμπατριώτη μας Φώτη Μεσθεναίο, σε όλη τη χώρα, Δύση και Ανατολή: Χάρλεμ, Σαν Φρανσίσκο, Τέξας, Σικάγο, Μέμφις, Βιρτζίνια, Νέα Ορλεάνη. Πήγα και τους βρήκα παντού όπου τραγουδούσαν, στα στέκια τους, δεν τους έστησα μπροστά στην κάμερα». Είναι πολλοί οι μύθοι του μπλουζ που μιλάνε και παρουσιάζουν τη μεγάλη τους τέχνη στο ντοκιμαντέρ του Μανθούλη: ΒΒ King, Sonny Terry, Buddy Guy, Jimmy Streeter, Bukka White, Walter Lewis. «Πέρασα τρεις μέρες παρέα με τον ΒΒ King. Συνάντησα τον Mance Lipscomb, που είχε αρχίσει να γράφει μπλουζ το 1910 και ήταν τότε στα 80 του χρόνια. Πέθανε τρία χρόνια αργότερα», θυμάται ο σκηνοθέτης. «Από όλους αυτούς που γνώρισα, μόνο δύο τραγουδάνε ακόμα». Γυρίσματα έγιναν επίσης στη φυλακή Ricker’s Island της Νέας Υόρκης. «Εννέα στους δέκα μπλούζμεν είχαν κάνει φυλακή», λέει. Ταξιδεύοντας στην Αμερική για τα γυρίσματα των ντοκιμαντέρ η ομάδα της γαλλικής τηλεόρασης πέτυχε τα μπλουζ σε μια περίοδο απαξίωσης. «Οι περισσότεροι μαύροι τα μισούσαν, τους θύμιζαν την εποχή της δουλείας, προτιμούσαν τη μουσική των λευκών για να ξεφύγουν από την απομόνωση των γκέτο», εξηγεί ο Mανθούλης. H αναβίωση των μπλουζ στη Μεγάλη Βρετανία των σίξτις δεν είχε φτάσει στην Αμερική. Μόνον ένας μπλούζμαν, ο Mπι Mπι Kινγκ, μπορούσε να ζει από τη δουλειά του. Όλοι οι άλλοι είχαν εξαφανιστεί. «Tο μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν να βρεις αυτούς τους ανθρώπους, και μετά, αφού τους βρεις, να τους πλησιάσεις», λέει ο σκηνοθέτης. «Ήταν μια δύσκολη εποχή, μεσουρανούσαν οι «Μαύροι Πάνθηρες» που δεν επέτρεπαν την εισβολή λευκών στα γκέτο. Στο Χάρλεμ είχες παντού την αίσθηση του κινδύνου, κάθε δρόμος και μία συμμορία». Τελικά, αυτό που έσωσε την κατάσταση ήταν η γαλλική καταγωγή του συνεργείου. Υπήρχε ανάμεσα στις κοινότητες των μαύρων μία πολύ ρομαντική εικόνα για τους Γάλλους, εξαιτίας της πολύ καλύτερης μεταχείρισης που είχαν οι ομόφυλοί τους στη Γαλλία. «Όταν τους λέγαμε ότι ερχόμασταν από τη Γαλλία, τα πρόσωπα μαλάκωναν, οι πόρτες άνοιγαν». Και από την καχυποψία και τον φόβο περνούσαμε στα πολύ δυνατά συναισθήματα. «Έβλεπες τη συγκίνηση στα μάτια τους. Ξεχασμένοι για χρόνια, έβλεπαν ξαφνικά μία χούφτα άγνωστων ανθρώπων να ενδιαφέρεται για τη ζωή τους. Ήταν πολύ σημαντικό να τους αποδεχθεί κάποιος, έστω και λίγο πριν από το τέλος». Η ταινία έχει τιμηθεί με το Βραβείο Κριτικής στις Βρυξέλλες. Μην το χάσετε! Ο Ροβήρος Μανθούλης γεννήθηκε στην Κομοτηνή το 1929 και μεγάλωσε στην Αθήνα. Ήταν μέλος του ΕΑΜ. Από τα τέλη του 1943 μέχρι την Απελευθέρωση, ήταν το «χωνί» των Εξαρχείων και της Νεάπολης, που έφερνε τα βράδια, από κάποια ταράτσα στο λόφο του Στρέφη, τα αντιστασιακά μηνύματα μπροστά στα ανοιχτά παράθυρα των περιοίκων. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στην Πάντειο κι εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο, την ποιητική συλλογή Σκαλοπάτια το 1949. Δάσκαλός του στην ποίηση θεωρεί τον Νικηφόρο Βρεττάκο και την παρέα του, στο φιλολογικό πατάρι του Λουμίδη (Μιχάλης Κατσαρός, Νίκος Γκάτσος, Μάνος Χατζιδάκις, ο κριτικός Αλέκος Αργυρίου και ο σκηνοθέτης Φρίξος Ηλιάδης, που εξέδιδε το περιβόητο περιοδικό Ποιητική Τέχνη). Από το 1949 έως το 1953, σπούδασε Κινηματογράφο και Θέατρο στο Πανεπιστήμιο Syracuse της πολιτείας της Νέας Υόρκης. Εκεί του ανοίχτηκε και ο πρώτος αμερικανικός φάκελος, όταν δημοσίευσε ένα αντιμακαρθικό άρθρο στην εφημερίδα του Syracuse. Όταν επέστρεψε από την Αμερική, το 1953, συνεργάστηκε στην αρχή με το "Θέατρο της Τετάρτης" του Ε.Ι.Ρ., φέρνοντας μια καινούρια ραδιοφωνική τεχνική στις θεατρικές διασκευές. Θέλοντας να βοηθήσει την κινηματογραφική εκπαίδευση, ανέλαβε τη διεύθυνση σπουδών σε δυο, διαδοχικά, κινηματογραφικές σχολές. Στη Σχολή Σταυράκου και στη Σχολή Ιωαννίδη. Ανάμεσα στους γνωστότερους μαθητές του ήταν ο Παντελής Βούλγαρης και ο Βασίλης Ραφαηλίδης, που θα γίνει και βοηθός του σ’ ένα ντοκιμαντέρ. Στο μεταξύ, είχε αναλάβει να οργανώσει το τμήμα ντοκιμαντέρ στο υπουργείο Τύπου και Πληροφοριών, αλλά σ’ ένα χρόνο απολύθηκε. Μόλις που πρόφτασε τότε, το 1958, να γυρίσει την πρώτη του ταινία, ένα ντοκιμαντέρ για τη Λευκάδα, που θα πρέπει να είναι, ίσως με διαφορά στήθους, και το πρώτο ελληνικό ντοκιμαντέρ. Η διάδοση του ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα έγινε έμμονη ιδέα στον Μανθούλη και το 1960 ίδρυσε την "Ομάδα των 5", με τους Ηρακλή Παπαδάκη, Φώτη Μεσθεναίο, Γιάννη Μπακογιαννόπουλο και Ρούσσο Κούνδουρο. Η "Ακρόπολη των Αθηνών" (1961), που γύρισε με τον Ηρ. Παπαδάκη και τον Φ. Μεσθεναίο (και τον μέγα αρχαιολόγο Γιάννη Μηλιάδη), πουλήθηκε σε 3.000 πανεπιστήμια στην Αμερική). Οι ταινίες τους αποσπούσαν κάθε φορά το βραβείο του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Όταν οργάνωνε την «Ομάδα των 5», ο Μανθούλης δέχτηκε μια πρόταση του κυρ-Αντώνη Ζερβού (της γνωστής εταιρείας ΑΝΖΕΡΒΟΣ, που είχε στούντιο, διανομή και πολλά σινεμά) να γυρίσει μια ελληνική κωμωδία –την "Κυρία Δήμαρχο" με πρωταγωνιστές την Γεωργία Βασιλειάδου και τον Βασίλη Αυλωνίτη, τον Νίκο Κούρκουλο σε δευτερεύοντα ρόλο και τον Καζαντζίδη και την Μαρινέλλα σε πρώτη κινηματογραφική εμφάνιση. Πήρε τον Φώτη Μεσθεναίο σαν διευθυντή φωτογραφίας για συμπαράσταση. Πρωτάρηδες και οι δυο, αναζητούσαν ένα διαβατήριο για τα κινηματογραφικά στούντιο. Η ταινία είχε καλές κριτικές και καλή καριέρα. Το 1963 γυρίζει το "Ψηλά τα Χέρια Χίτλερ". Το επόμενο βήμα ήταν μια προσωπική ταινία. Το έναυσμα το έδωσαν τα Ιουλιανά. Το "Ψηλά τα Χέρια Χίτλερ" ήταν μια πρώτη πολιτική ταινία, αλλά το "Πρόσωπο με Πρόσωπο", θα είναι περισσότερο πολιτική και καυστική. Μέσα από την καρικατούρα της αναρριχόμενης νεόπλουτης τάξης των εφοπλιστών και των κατασκευαστών, που γκρέμιζαν και ασχήμαιναν την Αθήνα, έπρεπε να σημειωθούν οι δικτατορικές τάσεις που απειλούσαν την πολιτική νομιμότητα και τις ελευθερίες, που με τόσο κόπο μόλις είχαν αρχίσει να επιστρέφουν στην Ελλάδα. Μια τέτοια ταινία δεν ήταν εύκολο να γυριστεί γιατί μεριμνούσε και η Λογοκρισία. Σενάριο δεν υποβλήθηκε στη Λογοκρισία και το γύρισμα άρχισε με την άδεια για ένα προηγούμενο ντοκιμαντέρ. Η κόπια πρόλαβε να βγει από το εργαστήριο για να πάρει μέρος στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1966. Εκεί ξεσήκωσε την φοιτητική νεολαία, εντυπωσίασε τους ξένους κριτικούς και πήρε το Χρυσό Βραβείο Σκηνοθεσίας, όπως το έλεγαν τότε. Για πρώτη ίσως φορά, το κοινό που περίμενε τον σκηνοθέτη στην έξοδο, τον σήκωσε στους ώμους, και τον πήγε στους έκπληκτους Γάλλους κριτικούς που τον περίμεναν στο καφενείο για να του πάρουν συνέντευξη. Τον επόμενο χρόνο το "Πρόσωπο με Πρόσωπο" κλήθηκε να πάρει μέρος σε διάφορα φεστιβάλ, αρχής γενομένης από το Διεθνές Φεστιβάλ Νέου Κινηματογράφου στην πόλη Υέρ της νότιας Γαλλίας. Κατ’ εξαίρεση και εκτός διαγωνισμού, γιατί το Φεστιβάλ έκανε δεκτές μόνο πρώτες ταινίες σκηνοθετών, ενώ αυτή ήταν η 4η του Μανθούλη, έκανε έναρξη με το "Πρόσωπο με Πρόσωπο" την 21η Απριλίου 1967, ημέρα που έγινε το χουντικό πραξικόπημα στην Ελλάδα! Η ταινία βέβαια ήταν προφητική, αλλά τέτοια σύμπτωση δεν μπορούσε να την περιμένει κανείς. Είναι μάλλον και η πρώτη αντιχουντική εκδήλωση που έγινε στο εξωτερικό. Την επόμενη εβδομάδα το Φεστιβάλ Κανών οργάνωσε μια ειδική προβολή, αδιαφορώντας για τις διαμαρτυρίες της χούντας. Φυσικά, η ταινία απαγορεύτηκε στην Ελλάδα, το διαβατήριο του σκηνοθέτη ακυρώθηκε, το όνομά του μπήκε στην μαύρη λίστα που δεν έπρεπε να αναφέρει ο τύπος. Στην εξορία στο εξωτερικό η γαλλική τηλεόραση καλεί τον Μανθούλη σε συνεργασία. Του αναθέτει την σκηνοθεσία ενός πρωτότυπου προγράμματος που θα γυρίζεται σε διάφορες χώρες (ταξίδευε, τότε, με προσφυγικό διαβατήριο «απάτριδος»), ερευνώντας τις πολιτικές και κοινωνικές ρίζες του θεάματος, της μουσικής και του τραγουδιού. Στο πρόγραμμα, που είχε τίτλο "Στην Αφίσα του Κόσμου", γύρισε πολλούς διάσημους καλλιτέχνες και ντοκιμαντέρ με την Μελίνα, τον Μίκη Θεοδωράκη και τη Μαρία Φαραντούρη και για την κατάσταση στην Ελλάδα. Η "Αφίσα του Κόσμου" αγαπήθηκε τόσο από το κοινό όσο και από την κριτική, η οποία της έδωσε το ετήσιο βραβείο της καλύτερης γαλλικής εκπομπής του 1969. Το αποτέλεσμα αυτής της επιτυχίας ήταν να του αναθέσει το 3ο κανάλι, που στο μεταξύ ετοιμάζονταν να εκπέμψει, τη σκηνοθεσία ενός ντoκιμαντέρ για τα μπλουζ. Ο Μανθούλης γύρισε το "Ανεβαίνοντας τον Μισισιπή" στην Αμερική και παράλληλα, γύρισε στο Χάρλεμ την μεγάλου μήκους ταινία "Μπλουζ με σφιγμένα δόντια", που παίχτηκε την ίδια χρονιά στους κινηματογράφους και απέσπασε ενθουσιώδεις κριτικές. Επελέγη Καλύτερη Ταινία της Χρονιάς από τους Βέλγους κριτικούς (μαζί με τον "Γάμο της Μαρίας Μπράουν" του Φασμπίντερ και "Το Κοπάδι" του Γκιουνέι). Τότε αρχίζει και η σειρά των πολιτιστικών ντοκιμαντέρ με τον γενικό τίτλο "Μια χώρα, μια μουσική", που έφερε τον Μανθούλη σε πολλές χώρες των 5 ηπείρων Προηγουμένως, είχε «σκηνοθετήσει» από τηλεφώνου τις σκηνές που γύρισε ο Φώτης Μεσθεναίος στην Ελλάδα κατά την διάρκεια της δικτατορίας για την ταινία "Κραυγή της σιωπής". Στο μεταξύ, η Μελίνα ενθουσιάζεται με το φιλμ που της γύρισε ο Μανθούλης για την "Αφίσα του Κόσμου" και του προτείνει μια ταινία αμερικανικής παραγωγής με παραγωγό τον Ντασέν, και με τίτλο "Lilly’s Story". Ο Μανθούλης γράφει το σενάριο και στέλνει ένα γαλλικό συνεργείο να γυρίσει κρυφά σκηνές στην Αθήνα, όπου όμως συλλαμβάνεται έξω από την Ασφάλεια της οδού Μπουμπουλίνας. Τελικά, το φιλμ δεν γυρίστηκε γιατί την παραμονή του γυρίσματος διαλύθηκε η παραγωγός εταιρία. Και δεν μπόρεσε να γυριστεί ούτε στη Ρουμανία γιατί το απαγόρευσε ο Τσαουσέσκου, ο οποίος είχε υπογράψει τις μέρες εκείνες εμπορική συμφωνία με τη χούντα. Λίγο μετά την πτώση της χούντας η κυβέρνηση πρότεινε στον Μιχάλη Κακογιάννη να αναλάβει την Τηλεόραση. Εκείνος αρνήθηκε και υπέδειξε τον Μανθούλη. Ο Καραμανλής του αναθέτει την καλλιτεχνική διεύθυνση της ΕΡΤ. Με συνεργάτες του τον Γιάννη Μπακογιαννόπουλο, τον Πέτρο Μάρκαρη, την Τώνια Μαρκετάκη και άλλους ξεκινά μια σειρά ανάλογη μ’ αυτές που γύριζε στη Γαλλία. Την βάφτισε "Παρασκήνιο". Έφτιαξε μεσημεριανό πρόγραμμα, το "Κάθε μεσημέρι", που από την πρώτη μέρα αγαπήθηκε από το κοινό, επέβαλε τα ζωντανά προγράμματα, που δεν υπήρχαν ακόμη τότε από τον φόβο των Ιουδαίων, δημιούργησε το "Μια ταινία, μια συζήτηση", έφερε τα κινηματογραφικά συνεργεία στην τηλεόραση και γυρίστηκαν τα πρώτα σήριαλ σε φιλμ, όπως "Ο φωτογράφος του χωριού" και η "Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια", αναμόρφωσε το "Θέατρο της Δευτέρας" και περιόρισε το αμερικανικό πρόγραμμα φέρνοντας ευρωπαϊκά σίριαλ, και άλλα από τις βαλκανικές χώρες (με αποτέλεσμα η ΕΡΤ να δεχτεί διαμαρτυρίες από την αμερικανική πρεσβεία...). Το 1983 ως το 1986 γυρίζει τις "Ακυβέρνητες πολιτείες" του Τσίρκα, μια τηλεοπτική σειρά με γαλλική συμπαραγωγή, που κράτησε τρία χρόνια. Το 2002 σκηνοθετεί την μεγάλου μήκους ταινία "Lilly’s Story" (με θέμα το πώς δεν γυρίστηκε η παλιά ταινία με την Μελίνα), η οποία επελέγη από το Φεστιβάλ Βενετίας ως επίσημη συμμετοχή το 2000. Η ταινία γυρίστηκε στο Παρίσι, στην Ελλάδα, την Σλοβενία και την Ουγγαρία (γιατί ένα από τα επεισόδια της αναφέρεται στον εξόριστο εκεί Δημήτρη Χατζή). Πηγή: Κινηματογραφική Λέσχη Γυθείου http://www.klg.gr/index.html