Επιμέλεια – υποτιτλισμός: Λάμπης Λαζάνης

Ένα ακόμη ενδιαφέρον και αδημοσίευτο κείμενο από τη "Δράση", για πρώτη φορά στα ελληνικά, σε απόδοση από τα γαλλικά του Λάμπη Λαζάνη, απόσπασμα από βίντεο – ομιλία του Πωλ Βιριλιό* που αναρτήθηκε στη γαλλική ιστοσελίδα «Arte» (Παρίσι, 20/01/09) και έχει μεταφραστεί ολόκληρη, πρόσφορο υλικό για σκέψη: «Σκεπτόμενοι την ταχύτητα ή την άλλη όψη της προόδου». Η συνέντευξη, με ελληνικούς υπότιτλους, στη διεύθυνση: https://www.facebook.com/lazanisabis/videos/1409900719108471/ Εδώ παρουσιάζονται τα κυριότερα σημεία της, με σημειωμένο το αντίστοιχο χρονικό σημείο του βίντεο. Πωλ Βιριλιό: Σκεπτόμενοι την ταχύτητα ή την άλλη όψη της προόδου (00:05) Οι άνθρωποι σχετίζονταν μέσω της ομιλίας και της γραφής, (το βλέπουμε άλλωστε στο φιλμ του Raymond Depardon για τη γλώσσα), σήμερα, η εικόνα υπερέχει της γλώσσας και της γραφής: η οθόνη καταδυναστεύει το γραπτό. Το «πολιτικώς ορθό» που απέδιδε ο λόγος, που απέδιδαν τα σχήματα λόγου, οι ομιλίες, οι λόγοι των μεγάλων ρητόρων, κτλ., αντικαταστάθηκε από το LOOK, το «οπτικώς ορθό»· δηλαδή όταν βλέπουμε τον Ομπάμα ή την Ségolène Royal (για να πάρουμε δύο δημόσια πρόσωπα) πρόκειται για top models, δηλαδή μαγεύουν με την εικόνα τους, όχι μόνο για λόγους αντι-ρατσισμού, αλλά για λόγους LOOK: είναι τα top models της «τρέχουσας» πολιτικής. Το είχαμε ήδη αυτό με τον Κένεντι και τη γυναίκα του, αλλά σήμερα έχει γενικευθεί, το look υπερφαλαγγίζει το περιεχόμενο, ο μεγάλος ρήτορας κατά κάποιο τρόπο εκλείπει. Όταν για παράδειγμα βλέπουμε τον Σαρκοζί, άλλοι είναι κείνοι που γράφουν τις ομιλίες του, κι όταν από το άλλο άκρο σκεφτόμαστε τον Jean Jaurès, με τις συναρπαστικές ομιλίες του ή προεπαναστατκά, τα κηρύγματα του Bossuet και τη ρητορική του, κι ακόμα πιο πίσω τους αρχαίους έλληνες με τον Δημοσθένη κτλ... Τώρα πλέον το γραπτό εξαρτάται από ειδικούς, τους γραφιάδες καθώς λέμε, για να μην πούμε χαμάληδες, κείνο που μετράει είναι η εικόνα του εικονιζόμενου η οποία πρέπει νά ‘ναι εξαιρετική. (02:07) Πρόκειται για φαινόμενο υποβολής μέχρι παραίσθησης, έχουμε νάρκωση των ματιών δια μέσου της ηλεκτρονικής, όπως είχαμε παλιότερα δια του κινηματογράφου αλλά τώρα δια της ηλεκτρονικής, η οποία συμπληρώνει τις χημικές ναρκωτικές ουσίες· άρα πρόκειται για φαινόμενο πρόκλησης παραισθήσεων το οποίο συνδέεται με το οπτικώς ορθό. Μπορούμε δηλαδή να «διορθώσουμε» την κοινή γνώμη ενός πληθυσμού απλά και μόνο με το ΕΙΔΟΣ αυτού που του παρουσιάζουμε προ οφθαλμών, ανεξαρτήτως του περιεχομένου του. Το διαπιστώνουμε άλλωστε και στα φαινόμενα τρομοκρατίας: τα φαινόμενα τρομοκρατίας, μη έχοντας πραγματική δύναμη επιρροής, την αποκτούν μόνο με την εμφάνισή τους στην οθόνη. Εμφανίζονται στην οθόνη και μαγεύουν όλο τον κόσμο. Υπάρχει επομένως εξουσία στην εμφάνιση, με σχεδόν θρησκευτική έννοια, δεν πρόκειται απλά για στατική απεικόνιση, είναι και η εμφάνιση του Διεθνούς Κέντρου Εμπορίου το οποίο καταρρέει. Βλέπουμε λοιπόν πως πλέον οι κοινωνίες μας δεν είναι τόσο κοινότητες πεποιθήσεων, όσο κοινότητες συγκινήσεων. Οι πεποιθήσεις συνδέονταν, μέσω της βιομηχανικής επανάστασης, με τον τύπο: Τυποποιούνταν τα προϊόντα, τυποποιείτο όμως επίσης και η κοινή γνώμη με τα βιομηχανικά τυπογραφικά πιεστήρια. Σήμερα, συγχρονίζονται οι εικόνες κι επομένως η εξουσία υποβολής δεν αφορά τόσο στη γνώμη σχετικά με το αληθές ή το εσφαλμένο, όσο στη συγκίνηση που αισθάνονται όλοι συγχρόνως. Η γνώση πως μας καταλαμβάνει, σε ολόκληρο τον κόσμο, η ίδια συγκίνηση, εξ αιτίας ενός τσουνάμι σε κάποια νησιά ή γιατί κατέρρευσε το Δ.Κ.Ε., είναι οπωσδήποτε μια σημαντική εξουσία, εξουσία που δίνει η ταχύτητα και πράγματι, αν «ο χρόνος είναι χρήμα», η ταχύτητα είναι εξουσία. (04:04) Δεν υπάρχει κεκτημένο χωρίς απώλεια: Όταν χρησιμοποιούμε ένα καινούργιο μέσον, καρπωνόμαστε τον νεοτερισμό του, την ισχύ του, αλλά χάνουμε εκείνο που είχαμε προηγουμένως. Η Χάνα Άρεντ θέλησε να δείξει πως η πρόοδος έχει και την πίσω όψη της, δηλαδή το αντίθετό της: για παράδειγμα, στο θέμα της ιδιωτικής μετακίνησης, η διάδοση του ΙΧ αυτοκινήτου υπήρξε μια θαυμαστή πρόοδος συγκριτικά με το άλογο ή την άμαξα, όμως χάσαμε το άλογο. Το άλογο περιορίστηκε στους ιπποδρόμους ή σε λίγες εύπορες οικογένειες που μπορούσαν να διαθέτουν στάβλο. Ομοίως, όταν γίνεται χρήση του διαδικτύου χάνεται το βιβλίο, σε ό,τι το βιβλίο είχε το καθοριστικό για τη μνήμη των κοινωνιών μας. Επιπροσθέτως, το βιβλίο συνιστά στέρεο υπόβαθρο για το μέλλον, ενώ τα νέα μέσα είναι μεν πολύ αποδοτικότερα, όπως το ηλεκτρονικό βιβλίο, όμως από άποψη διάρκειας είναι αβέβαια. Θα μπορούσα να πάω ακόμα πιο πίσω στο παρελθόν μιλώντας για μαρμάρινο υπόβαθρο: Όταν ένα κείμενο χαρασσόταν πάνω σε μάρμαρο, είχε διάρκεια μεγαλύτερη κείνης του χαρτιού των βιβλίων, αλλά βέβαια οι φτωχοί αγρότες δεν μπορούσαν να εγγράψουν σε μάρμαρο την ιστορία τους, κτλ. Επομένως, πιστεύω πως υπάρχει μια προπαγάνδα της προόδου που έχει αρνηθεί τις ζημιές της προόδου. Δεν διαθέτουμε παρά τα ατυχήματα τα οποία μας φανερώνουν την άλλη όψη της προόδου. Όταν ένα τραίνο εκτροχιάζεται με εκατοντάδες νεκρούς, ανησυχούμε γιατί υπήρξαν νεκροί. Όμως αυτοί οι θάνατοι παρέμεναν ΔΥΝΑΜΕΙ στο τραίνο, στο αεροπλάνο, παρέμεναν σαν μια καταστροφική δυνατότητα, δυνατότητα που συνόδευε την καταπληκτική πρόοδο του τραίνου ή του αεροπλάνου. (06:14) Η Γη είναι πολύ μικρή για την πρόοδο Η ταχύτητα των ειδήσεων, η ταχύτητα των μεταφορών, η ρύπανση του περιβάλλοντος, ανέδειξαν τη μικρότητα της Γης: είναι ακριβώς η έννοια του οικολογικού αποτυπώματος. Το οικολογικό αποτύπωμα μας δείχνει πως αν όλοι οι άνθρωποι ζούσαν όπως οι Αμερικανοί, θα χρειαζόμασταν 3 ή 4 Γαίες: εξ ού και η αναζήτηση πλανητών, για μια super-Γη όπως τη λένε, οι οποίοι θα επέτρεπαν τη συνέχιση της προόδου ως έχει (06:42) (06:43) Υπάρχει επομένως ένα όριο για την Πρόοδο το οποίο προέρχεται από τα πεπερασμένα μεγέθη του Κόσμου. Ο Κόσμος είναι υπερβολικά μικρός για την Πρόοδο, μάλιστα τούτη τη στιγμή μπορούμε να πούμε πως έχει επίσης καταντήσει υπερβολικά μικρός και για το στιγμιαίο κέρδος, το μικροπρόθεσμο κέρδος, το μεγάλο κραχ, το κραχ του χρηματιστηρίου, που ονομάσαμε συστημικό ατύχημα, έρχεται σαν απόδειξη τούτη τη στιγμή, το χείριστο θα ήταν να μην αντιληφθούμε τούτη την κατάσταση πραγμάτων, θεωρώντας πως ο Κόσμος είναι επίσης υπερβολικά μικρός και για τα σχέδιά μας. Θα ήταν ο απόλυτος μηδενισμός: η Πρόοδος θα είχε καταστήσει τον μηδενισμό παρόντα! (07:23) Δεν είμαι καθόλου απελπισμένος, αντίθετα με συνέχει σε εξαιρετικό βαθμό η Τραγωδία του Κόσμου. Όμως, απορρίπτω τη «θετική» στάση που λέει πως τα πάντα βελτιώνονται, πως οφείλουμε να είμαστε αισιόδοξοι, κτλ. Πραγματικά αισιόδοξος ήταν ο Τσώρτσιλ, όταν μέσα στον πόλεμο διακήρυσσε πως αισιόδοξος είναι εκείνος που διακρίνει μια ευκαιρία πίσω από κάθε συμφορά. Και το απέδειξε με όλο του το έργο ως επικεφαλής της Μ. Βρετανίας στην αντίσταση που αντιπαράθεσε στο ναζισμό. Επομένως είμαι αισιόδοξος όπως εκείνος, είμαι βαθιά συγκλονισμένος από την κρισιμότητα των καιρών, όχι γιατί έλκομαι από τη δυστυχία, αλλά γιατί δοκιμάζω να ελπίζω μια άλλη ζωή, έναν άλλο τρόπο διαχείρισης της κρίσης. (08:17) Δεν πιστεύω στο τέλος του Κόσμου! Πιστεύω μάλιστα πως πολλοί άνθρωποι υπερβάλλουν πολύ στο θέμα αυτό τούτη τη στιγμή. Αντίθετα, πιστεύω πως πρόκειται να ξαναανακαλύψουμε μια οικουμενική σκέψη κι ακόμη μια οικουμενική επιστήμη, ένα Πανεπιστήμιο: το πιο πρόσφατο βιβλίο μου τιτλοφορείται «Το Πανεπιστήμιο της Καταστροφής», προτείνει να «αναστήσουμε» ένα Πανεπιστήμιο για να μελετήσουμε όσα θίξαμε ως τώρα, δηλαδή τις ζημιές της προόδου. (08:41) Υπάρχει ήδη, άλλωστε! Το όνομά του είναι CRACH-ΤΕSΤ! Σε όλες τις μεγάλες επιχειρήσεις όπου η ταχύτητα μπαίνει σε εφαρμογή, στα τραίνα μεγάλης ταχύτητας, στην αεροπλοΐα, στα αυτοκίνητα, κτλ., προκαλούνται ατυχήματα, τα CRACH-ΤΕSΤ, για να αναλύσουν τις ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΟΔΟΥ! Κι εγώ λέω πως το ίδιο πρέπει να κάνουμε με πολλές ειδικότητες μαζί, σε ένα νέο πανεπιστήμιο που θα αναλύσει όλες τις ζημιές της προόδου για να αποφεύγεται η θεραπεία τους (δια της πρόληψης) Υπάρχει εδώ, αντίθετα, μια μυθώδης ελπίδα. Και δεν κατανοώ όσους ακριβώς δεν αναγνωρίζουν τούτη την εγρήγορση έναντι της καταστροφής. Όταν δημιουργήθηκε το πανεπιστήμιο στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας, λίγο μετά τον Μεγάλο Φόβο του έτους 1000 (τώρα μπήκαμε στην 3η χιλιετία) το δημιούργησαν ενάντια στην βαρβαρότητα, δηλαδή συναντήθηκαν Έλληνες, Ρωμαίοι, η ελληνορωμαϊκή σκέψη, η ιουδαιοχριστιανική σκέψη, η αραβική... και δημιούργησαν ΤΟ Πανεπιστήμιο, στη Μπολόνια, στη Σορβόννη, κτλ., δημιούργησαν αυτό που θα γινόταν ο πολιτισμός, η οικουμενική σκέψη, με αφετηρία τη βαρβαρότητα, με αφετηρία τους μεγάλους φόβους, με αφετηρία την καταστροφή του κόσμου της εποχής. Εμείς, του έτους 2000, είμαστε μπροστά σε ένα νέο Μεγάλο Φόβο, οικολογικό, οικονομικό (με το ΚΡΑΧ) και άρα καλούμαστε κι εμείς να καινοτομήσουμε με μια νέα αντίληψη τούτης της κατάστασης: είναι, αντίθετα, θαυμάσιο! Είναι το ΔΙΚΟ ΣΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ, και δεν είναι καθόλου η καταστροφή του Πανεπιστημίου. Πρόκειται για την εφεύρεση ενός Πανεπιστημίου για την αντιμετώπιση της καταστροφής, όπως οι παλαιότεροι εφηύραν το Πανεπιστήμιο για να αντιμετωπίσουν τη βαρβαρότητα. Δεν υπάρχει τίποτα περισσότερο αξιοθαύμαστο! ή υπάρχει; (10:27) Χρειάζεται μια βαθιά συγκατάβαση έναντι τούτης της παράδοξης ελπίδας. Όσοι έχουν συνείδηση της τραγωδίας είναι αναγκαίο να συναντιούνται –στο διαδίκτυο ή αλλού- για να αρχίσουν με την ίδρυση τούτου του Πανεπιστημίου της καταστροφής. Εκείνοι που αναμένουν τον μεγάλο στοχαστή, και δυστυχώς υπάρχουν ακόμα πολλοί, και ανάμεσά τους πολλοί νέοι, δηλαδή αναμένουν έναν νέο Μαρξ, έναν νέο Φρόιντ, έναν νέο Δαρβίνο, ... ε! λοιπόν, ας περιμένουν όσο θέλουν αλλά δεν πρόκειται να υπάρξει! Θα υπάρξει ένα Πανεπιστήμιο ή δεν θα υπάρξει τίποτα, δηλαδή το Χάος. Επομένως μόνο από κοινού θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τούτη την ασύλληπτη πλευρά του παρόντος χρόνου. Είναι μια υπόθεση δική σας. * O Paul Virilio γεννήθηκε το 1932 στο Παρίσι. Σπούδασε αρχιτεκτονική και φιλοσοφία στη Σορβόννη. Εκπαιδεύτηκε στην τέχνη της υαλογραφίας δουλεύοντας κοντά στον Μπρακ και τον Ματίς. Από το 1968 διετέλεσε καθηγητής της αρχιτεκτονικής και το 1975 διορίστηκε γενικός διευθυντής στην Ecole speciale d' architecture στο Παρίσι. Εργάστηκε στο Musee des Arts Decoratifs του Παρισιού και το 1987 τιμήθηκε με το Grand Prix Nazionale για την κριτική στην αρχιτεκτονική. Είναι πολιτικός ακτιβιστής, ειδικός σε θέματα χωροταξίας και στρατηγικής και έχει ηγηθεί κατά της ανεστιότητας και υπέρ της ελεύθερης ραδιοφωνίας. Σήμερα θεωρείται από τους πιο σημαντικούς φιλοσόφους της νεωτερικότητας. Έχει γράψει πολλά βιβλία όπως τα "L' ecran du desert", "La machine de vision", "Esthetique de la disparition", "L' insecurite du Territoire", "L' art du moteur", "La vitesse de liberation. Un paysage d' evenements", και το "Η πληροφορική βόμβα", που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Νησίδες. Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ: (2008) Το πανεπιστήμιο της καταστροφής, Νησίδες (2005) Το προπατορικό ατύχημα, Νησίδες (2004) Αυτό που έρχεται, Νησίδες (2004) Πανικόβλητη πόλη, Νησίδες (2003) Πόλεμος και κινηματογράφος, Μεταίχμιο (2001) Η στρατηγική της εξαπάτησης, Σύναλμα (2000) Η διαδικασία της σιωπής, Νησίδες (2000) Η πληροφορική βόμβα, Νησίδες Συμμετοχή σε συλλογικά έργα (2003) Καθαρός πόλεμος, Νησίδες Πηγή: http://boutique.arte.tv/f2369-paulvirilio Réalisateur : Stephane Paoli. Producteurs : La Generale de Production, ARTE FRANCE