Ο Παναγιώτης Ήφαιστος στις Κυριακάτικες συζητήσεις της "Δράσης"

Το κείμενο που ακολουθεί περιέχει αποσπάσματα από τις σημειώσεις του καθηγητή Παναγιώτη Ήφαιστου που χρησιμοποιήθηκαν για την ομιλία του στην εκδήλωση της "Δράσης" στις 27 Οκτωβρίου 2019 στην αίθουσα του πάρκου «Μ. Θεοδωράκης». Ολόκληρες οι σημειώσεις, όπως αυτές αναρτήθηκαν από τον εισηγητή, βρίσκονται στην ιστοσελίδα του*, όπου αξίζει και να αναζητηθούν μαζί με τους επεξηγηματικούς πίνακες, οι οποίοι δεν είναι εφικτό να αναπαραχθούν εδώ. Στο κανάλι της ΔΡΑΣΗΣ στο YouTube ολόκληρη η εκδήλωση: https://youtu.be/TndPqyx9krw Πολιτικές και στρατηγικές όψεις του διεθνούς συστήματος και προϋποθέσεις αξιόπιστης εθνικής στρατηγικής "Όλα τα κράτη υπάρχουν, λειτουργούν και συναλλάσσονται μέσα στο ανελέητα ανταγωνιστικό και πολύ συχνά συγκρουσιακό κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα τον χαρακτήρα του οποίου κανένα κράτος και καμιά κοινωνία δεν έχει την πολυτέλεια να μην γνωρίζει ή να παραβλέπει. Εάν ένα κράτος προσεγγίζει με επιπολαιότητα και προχειρότητα ή απάθεια τις διεθνείς υποθέσεις δεν μπορεί να αναπτύξει εθνική στρατηγική και είναι, βασικά, καράβι ακυβέρνητο μέσα σε θύελλες, κινείται προς κρημνούς και βράχια και θεωρείται από όλους θνησιγενές και αναλώσιμο. Στρατηγική των ανθρώπων, των κρατών, των συμμαχιών και των επιχειρήσεων είναι ο βέλτιστος συνδυασμός των μέσων που διαθέτουν για την εκπλήρωση των σκοπών. Για να υπάρχει και να είναι αξιόπιστη μια εθνική στρατηγική ενέχει προϋποθέσεις που αφορούν κριτήρια και παράγοντες που σχετίζονται τόσο με τους ανθρώπους όσο και με τα υλικά μέσα. ... Πόλεμος και ήττα ή ήττα χωρίς μάχη λόγω κατευνασμού και υποχωρήσεων, όταν το αποτέλεσμα επικυρωθεί με διεθνείς συμβάσεις αποτελεί την νέα διεθνή τάξη, στην οποία αναφέρεται το διεθνές δίκαιο. Παρενθετικά, στο σημείο αυτό, αναφέρεται ότι το διεθνές δίκαιο προσδιορίζει ποια είναι η διεθνής τάξη των Συνθηκών και των Συμβάσεων και όχι ποια είναι η δίκαιη οριοθέτησή της. Όσον αφορά την Ελλάδα, παρατηρούμε ότι παρά το γεγονός ότι τις τελευταίες δεκαετίες είχαμε σχετική ισορροπία δυνάμεων μεταξύ της Ελλάδας και των αναθεωρητικών γειτονικών κρατών, στην Κύπρο και στο Αιγαίο όχι μόνο δεν εφαρμόζονται οι πρόνοιες του διεθνούς δικαίου, αλλά αναφύονται ολοένα περισσότεροι αναθεωρητισμοί της Τουρκίας αλλά ενδεχομένως και άλλων γειτονικών κρατών. Απαιτείται λοιπόν «επανεκκίνηση», γιατί ενώ οι καταιγιστικές στρατηγικές εξελίξεις είναι σχεδόν πλέον πασιφανείς σε όλους, δεν κυριαρχούν θέσεις και δεν υιοθετούνται αποφάσεις που διασφαλίζουν τα εθνικά συμφέροντα. Στο παρελθόν, υπογραμμίζεται, αμφισβητήθηκε αυτή καθαυτή η έννοια του εθνικού συμφέροντος. Σε κάθε περίπτωση, οι συζητήσεις και διαμάχες τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα, καταμαρτυρούν ότι πριν από μια εις βάθος ανάλυση για την εθνική στρατηγική και τις τρέχουσες εξελίξεις στο στρατηγικό επίπεδο, προεξάρχει η σύγκλιση θέσεων και παραδοχών ως προς το τι σημαίνει κράτος. Προς τούτο καλούμεθα να καθορίσουμε σαφώς την δομή και τα χαρακτηριστικά του διακρατικού συστήματος, όπως εξελίχθηκε τους τελευταίους αιώνες και όπως κωδικοποιήθηκε στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ που υπέγραψαν όλα τα κράτη. Με βάση αυτόν τον προσανατολισμό σκέψης, πιστοποιούνται ιεραρχημένα τα εθνικά συμφέροντα, επί των οποίων προσαρμόζεται ανάλογα ο σκοπός της εθνικής στρατηγικής, ώστε να εξυπηρετηθούν. Κορυφαίας σημασίας ζήτημα είναι η κατανόηση των Θουκυδίδειων αξιωμάτωνγια τον ρόλο και την αποστολή του κράτους ενός έθνους: α. Είναι ο θεσμός συλλογικής ελευθερίας-εθνικής ανεξαρτησίας κάθε κοινωνίας. Στο κλασικό κρατοκεντρικό σύστημα το αντίστοιχο ήταν το «ιδεώδες της ανεξαρτησίας» και αποτελούσε προϋπόθεση αυτεξούσιας δημοκρατικής συγκρότησης. β. Είναι ο θεσμός ο οποίος σχεδιάζει και εφαρμόζει την εθνική στρατηγική, μέσα στο ανελέητα ανταγωνιστικό διακρατικό σύστημα. ... γ. Διεθνισμοί κάθε είδους που ουτοπικά και ανεδαφικά υποστηρίζουν ή ελπίζουν να ενωθεί ο πλανήτης κοινωνικά και πολιτικά αποδυναμώνουν την πίστη και την νομιμοφροσύνη στο οικείο κράτος μιας κοινωνίας, ροκανίζοντας την ισχύ του και την αξιοπιστία του. ... Η μη εφαρμογή των προνοιών του δικαίου της θάλασσας που αφορούν την Ελληνική Επικράτεια στο Αιγαίο, είναι γεγονός βαθύτατων προεκτάσεων όσον αφορά τόσο την γεωπολιτική σημασία της Ελλάδας, που άπτεται πιθανής απώλειας κυριαρχικού χώρου που προβλέπει το διεθνές δίκαιο, καθώς επίσης και αποστέρηση σημαντικών πλουτοπαραγωγικών πόρων. Το ίδιο ισχύει για τον μη τερματισμό των τετελεσμένων στην Κυπριακή Δημοκρατία, όπου κατοικούν εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες και η οποία πέραν των υποθαλάσσιων πλουτοπαραγωγικών πόρων, θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα γεωπολιτικά πεδία του πλανήτη. Η –παρά τα ψηφίσματα του ΣΑ του 1974 και 1983– μη ανατροπή των τετελεσμένων και η αποδοχή διευθέτησης που θέτει την Κύπρο υπό Τουρκική επικυριαρχία, σημειώνεται ότι εξ αντικειμένου θα αποτελέσει μια μεγάλη στρατηγική παγίδα για την Ελλάδα, επειδή θα αλλάξουν οι συνοριακές γραμμές και οι κάτοικοι της Μεγαλονήσου θα βρεθούν υπό τον έλεγχο της Τουρκίας. Τυπολογία των ιεραρχημένων εθνικών συμφερόντων Η κατοχή συντελεστών ισχύος δεν είναι αυτοσκοπός. Σωστά στην στρατηγική θεωρία εδραιώθηκε η άποψη ότι «ο πόλεμος δεν είναι ανεξάρτητο φαινόμενο αλλά συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα», γεγονός που προϋποθέτει την μη δέσμευση σπάνιων πόρων, παρά μόνο όσο το απαιτεί η εκπλήρωση των σκοπών της εθνικής στρατηγικής. Τούτο αποτελεί το μέγιστο όριο για εξοικονόμηση πόρων με συνεχή βελτιστοποίηση του συνδυασμού των συντελεστών ισχύος που διαθέτει ένα κράτος, συμπεριλαμβανομένων και άλλων κριτηρίων, όπως η εκπαίδευση και οργάνωση των στελεχών των ΕΔ, αλλά και η φιλοπατρία σε συνδυασμό με το φρόνημα των πολιτών. Επί του πρακτέου, η εθνική στρατηγική, είναι κατά βάση η σωστή χρήση και ο βέλτιστος συνδυασμός των συντελεστών ισχύος ενός κράτους, για να εκπληρωθούν τα ιεραρχημένα εθνικά συμφέροντα. Το περιεχόμενο των ιεραρχημένων συμφερόντων, ορίζεται από το κοινωνικοπολιτικό σύστημα και την ηγεσία. Ιεραρχία εθνικών συμφερόντων α. Στην κορυφή βρίσκεται η ανάγκη επιβίωσης του κράτους, η αποτροπή υποδούλωσης της κοινωνίας σε έξωθεν κατακτητές κάθε είδους και η ασφάλεια της εθνικής Επικράτειας. Αυτά είναι έσχατες λογικές και τα υπέρτατα συμφέροντα για κάθε βιώσιμο κράτος. Συνολικά αποτελεί υπέρτατο εθνικό συμφέρον η αντιμετώπιση των εξωτερικών απειλών κατά της επικράτειας, η κατοχή επαρκούς ισχύος ανάλογης των εξωτερικών απειλών και η εδραίωση μιας αξιόπιστης εθνικής αποτρεπτικής στρατηγικής που θέτει κόκκινες γραμμές την εθνική κυριαρχία, σύμφωνα με τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου. Εάν αυτά δεν ισχύουν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό το κράτος θεωρείται από τους τρίτους αναλώσιμο. Για να το πούμε διαφορετικά, επειδή όλα τα υπόλοιπα κράτη και ιδιαίτερα οι μεγάλες δυνάμεις αλλάζουν συμμάχους και αντιπάλους ανάλογα με τα συμφέροντά τους, τοποθετούν το αδύναμο και αναξιόπιστο κράτος, πάνω στην κλίνη του Προκρούστη, των στρατηγικών τους παιγνίων. β. Στην επόμενη κλίμακα των ιεραρχημένων εθνικών συμφερόντων και υποστηρικτικά στο έσχατο συμφέρον της επιβίωσης του κράτους, είναι τα ζωτικά, μείζονα και δευτερογενή συμφέροντα. Συμπεριλαμβάνουν την κατάκτηση ισχυρής θέσης και ρόλου στην διεθνή κατανομή ισχύος και συμφερόντων, τον άριστο συνδυασμό εσωτερικής εξισορρόπησης (οι δικοί μας συντελεστές ισχύος που συμπεριλαμβάνουν και την γεωπολιτική σημασία ενός κράτους) και εξωτερικής εξισορρόπησης (αξιόπιστες συμμαχίες στην βάση εκατέρωθεν συμφερόντων και αποτελεσματικών συναλλαγών ιδιαίτερα με τις μεγάλες δυνάμεις). γ. Ακολουθούν συμφέροντα όπως η αντιμετώπιση δραστηριοτήτων ή ενεργειών που διαβρώνουν και αποδυναμώνουν την εθνική ισχύ, την κοινωνική συνοχή και το Πολιτειακό σύστημα και η κυριαρχία της φιλοπατρίας ως αυτονόητης υποχρέωσης του πολίτη. Επίσης, η οικονομική ισχύς και σταθερότητα αλλά και η ανάπτυξη της βιομηχανίας που σχετίζεται με την εθνική άμυνα και ασφάλεια. Σημαντικό συμφέρον είναι επίσης η αποτελεσματική συμμετοχή στους διεθνείς θεσμούς και διαρκής ανάπτυξη ισχυρών αποθεμάτων διαπραγματευτικών ερεισμάτων. Επί της εξυπηρέτησης των εθνικών συμφερόντων κείνται επίσης και οι οικονομικές δραστηριότητες των πολιτών και των επιχειρήσεων, αλλά και η ασφάλεια των ομοεθνών εκτός συνόρων. Για το τελευταίο, η αγγλοσαξονική στρατηγική ανάλυση, ορθώς θεμελίωσε ότι αξιόπιστο είναι εκείνο το κράτος το οποίο αδιαπραγμάτευτα είναι έτοιμο να χρησιμοποιήσει τους συντελεστές ισχύος του, για την ασφάλεια ακόμη και ενός πολίτη ή ομοεθνούς πολίτη άλλου κράτους. Είναι σχεδόν αυτονόητο, ότι τα εθνικά συμφέροντα σε όλο το προαναφερθέν φάσμα, εκπληρώνονται όταν κυριαρχεί η θέση πως η εθνική κυριαρχία είναι απαραβίαστη και ότι δεν εκχωρείται επ’ ουδενί σε άλλους (συμπεριλαμβανομένης αυτής που προβλέπουν οι πρόνοιες του διεθνούς δικαίου π.χ. του δικαίου της θάλασσας για την Αιγιαλίτιδα ζώνη, την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ). Η φιλοπατρία και η επίδειξη αυτοθυσίας εάν κινδυνέψει το κράτος, θεωρούνται δεδομένες και αυτονόητες στάσεις, όπως και ο ορθολογισμός της κοινωνίας για το την δομή και τις λειτουργίες του διεθνούς συστήματος. Στο ανελέητα ανταγωνιστικό και συχνά συγκρουσιακό διεθνές σύστημα, εάν η πλειονότητα των μελών μιας κοινωνίας, αντί πίστης, νομιμοφροσύνης και φιλοπατρίας, αλληθωρίζουν εσχατολογικά προσβλέποντας προς ανύπαρκτους και ανέφικτους παγκόσμιους πολιτικούς τόπους, η πολιτεία δύσκολα επιβιώνει και είναι διαρκώς ευάλωτη σε έξωθεν διαβρώσεις, επιβουλές ή συρρικνώσεις. ... Όπως έχει από καιρό θεμελιώσει ο Edwardh Carr, οι διεθνισμοί και οι κοσμοπολιτισμοί κάθε φάσης της ιστορίας πέντε χιλιετιών αποτέλεσαν και θα συνεχίσουν να αποτελούν μεταμφιέσεις των εκάστοτε ηγεμονικών αξιώσεων ισχύος. Στην διεθνή πολιτική «το κυριότερο νόμισμα είναι η ισχύς» Τα πιο πάνω διαχρονικά χαρακτηριστικά που παρέθεσε ο Robert Gilpin και που αν δεν ληφθούν υπόψη το κράτος και η κοινωνία του βλάπτονται, αξίζει να συμπληρωθούν με δέκα κύρια κριτήρια και παράγοντες που ανέλυσε ο Kenneth Waltz: Ο πόλεμος ως μια μεγάλη αλυσίδα με πολλούς κρίκους εκ των οποίων η χρήση πολεμικών μέσων είναι ο τελευταίος, είναι η βαθύτερη διαμορφωτική δύναμη της ιστορίας. ... Μετά από πολλές δεκαετίες αμφιταλαντεύσεις και αμφιλεγόμενες συζητήσεις όχι μόνο υπάρχει ζωτική ανάγκη επαναπροσδιορισμού των ιεραρχήσεων και των προϋποθέσεων χάραξης και εφαρμογής μιας αξιόπιστης εθνικής στρατηγικής αλλά και ενόψει οδυνηρών εμπειριών των τελευταίων ετών ζωτική ανάγκη αλλαγής Παραδείγματος. Θα προσθέταμε ότι σε όλο το φάσμα της κοινωνίας και της ηγεσίας λογικά θα έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για μια θέσεις που αφορούν α) τον πρωτεύοντα και πρωταρχικό ρόλο του κράτους στον σύγχρονο κόσμο (όπως ορίστηκε και επικυρώθηκε στον ΟΗΕ), β) την αντικειμενική δομή και τις λειτουργίες του ανελέητα ανταγωνιστικού διεθνούς συστήματος, γ) τις βαθύτατων αναδιανεμητικών προεκτάσεων στρατηγικές εξελίξεις της Μεταψυχροπολεμικής εποχής, δ) την ανάγκη ανάπτυξης κρατικών επιτελείων, στρατηγικής κουλτούρας και όλων των άλλων προϋποθέσεων μιας αξιόπιστης εθνικής στρατηγικής και ε) την ανάγκη ύπαρξης μιας κυρίαρχης κοινωνικοπολιτικής συναίνεσης για την εκπλήρωση των εθνικών συμφερόντων σε όλο το προαναφερθέν φάσμα." *Αναλυτικά οι σημειώσεις μαζί με τους πίνακες παρουσίασης στο https://ifestos.edu.gr https://wp.me/p3OqMa-1Dw?fbclid=IwAR0Y0F-vMMTIPftSunqMTvWxG5NLXaAwdYRfJmMNr6k9Rj__OBFsTKh4K3s