Κινηματογραφική Γεωγραφία - 7η Διαδικτυακή Συνάντηση: Δευτέρα 15 Μαρτίου, 8:00μμ

Κινηματογραφική Γεωγραφία Συνάντηση 7η Διαδικτυακή Δευτέρα 15 Μαρτίου, 8:00μμ, Θέμα: «Το Ιταλικό Σινεμά, Πιερ Πάολο Παζολίνι: Ο μεγάλος αιρετικός ποιητής της Έβδομης Τέχνης» Παρατηρητής, μελετητής, στοχαστής, δημιουργός του κινηματογράφου και κυρίως «ποιητής των εικόνων», ο Πιερ Πάολο Παζολίνι (5 Μαρτίου 1922 – 2 Νοεμβρίου 1975), καθιερώθηκε ως ένας πρωτότυπος και σημαντικός δημιουργός της Έβδομης Τέχνης. Πολιτικά και ιδεολογικά αντιεξουσιαστής, εξαπέλυσε ένα δριμύ «κατηγορώ» εναντίον της αστικής κουλτούρας με το μανιφέστο που παρουσίασε το 1965, «Ο κινηματογράφος της ποίησης». Το γεγονός ότι οι ταινίες του διαποτίζονταν από ερωτισμό και βία με έντονο το στοιχείο του λυρισμού, ωθεί τους κριτικούς να τον αποκαλούν «ποιητή του υποκόσμου». Κυριότερη Φιλμογραφία: Ακατόνε (Accattone, 1961), Μάμα Ρόμα (Mamma Roma, 1962), Η οργή (La Rabbia, 1963), Το τυρί (La Ricotta, 1963), Ερωτικές συναντήσεις (Comizi d’ amore, 1964), Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (Il Vangelo secondo Matteo, 1964), Όρνια και πουλάκια (Uccellacci e uccellini, 1966), Οιδίπους Τύραννος (Edipo re, 1967), Τι πράγμα είναι τα σύννεφα; (Che cosa sono le nuvole?, 1967), Θεώρημα (Teorema, 1968), Χοιροστάσιο (Porcile, 1969), Μήδεια (Medea, 1969), Σημειώσεις για μια αφρικανική Ορέστεια (Appunti per un’ Orestiade Africana, 1970),Το Δεκαήμερο (Il Decameron, 1971), Οι θρύλοι του Καντέρμπουρι (I racconti di Canterbury , 1972), Χίλιες και μία νύχτες (Il Fiore Delle Mille e una notte, 1974), Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα (Salò o le centoventi giornate di Sodoma, 1975). Ο ίδιος για τον εαυτό του: «Γεννήθηκα στην Μπολόνια. Είμαι σαρανταέξι χρόνων. Είμαι συγγραφέας κινηματογραφιστής. Πρωτοεμφανίστηκα με μια ποιητική συλλογή, αφού είχα τελειώσει το Πανεπιστήμιο, στα είκοσι μου χρόνια. Υπήρξα φιλόλογος. Υπήρξα διευθυντής λογοτεχνικών περιοδικών. Έγραψα βιβλία. Έκανα ταινίες και τώρα αρχίζω ένα καινούριο επάγγελμα, το επάγγελμα του δημοσιογράφου: συνεργάζομαι με μια εβδομαδιαία εφημερίδα στην οποία κρατάω μια τακτική στήλη. […] Το 1961, γύρισα την πρώτη μου ταινία, το «Accattone» με άγνωστους ηθοποιούς. Στην προβολή της ταινίας στη Ρώμη, φασίστες θεατές ρίξανε στην οθόνη κλούβια αυγά και μελανοδοχεία. Γύρισα κατόπιν με την Άννα Μανιάνι και τον Φράνκο Τσίτι το «Mamma Roma». Κατά την διάρκεια του Φεστιβάλ Βενετίας, όπου η ταινία αντιπροσώπευε επίσημα την Ιταλία προσπάθησαν να την κατάσχουν, κάνοντας αγωγή». «Αν διάλεξα να είμαι κινηματογραφιστής και όχι μόνο συγγραφέας, είναι επειδή προτίμησα αντί να εκφράζω την πραγματικότητα με σύμβολα, όπως είναι οι λέξεις, να εκφράζω μέσω του κινηματογράφου την πραγματικότητα με την πραγματικότητα». «Μου είπαν ότι έχω τρία είδωλα: τον Χριστό, τον Μαρξ και τον Φρόυντ. Αυτά είναι φόρμουλες. Το μόνο μου είδωλο είναι η πραγματικότητα…». Ο ίδιος για τις σημαντικότερες ταινίες του: «Μάμα Ρόμα» (Mamma Roma, 1962) Η Μάμα Ρόμα (Άννα Μανιάνι), είναι μια πόρνη στις φτωχογειτονιές της Ρώμης, που αποχωρεί από το «επάγγελμα» όταν ο προαγωγός της ο Κάρμινε, την εγκαταλείπει και παντρεύεται. «...η Μάμα Ρόμα με τον δικό της ωμό και πρωτόγονο τρόπο έχει μια κάποια μορφή συνείδησης η οποία αναπτύσσεται σιγά σιγά. Στην πραγματικότητα έχει αυτό το θανατερό άγχος και αυτή την απλή, πρωτόγονη χαρά. Όμως έχει και κάτι από τον άλλο κόσμο, τον αστικό μας κόσμο, ένα μικροαστικό ιδανικό. Όταν παίρνει μαζί της τον γιο της στη Ρώμη, ξέρει ακριβώς τι θέλει, έχει ήδη μια ιδεολογία, προφανώς λανθασμένη και συγκεχυμένη, βγαλμένη από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα περιοδικά, τις ταινίες...» «Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» (The Gospel According to St. Matthew / Il vangelo secondo Matte, 1964) Η ταινία αποτελεί ίσως την κορυφαία μεταφορά της ζωής του Χριστού στην μεγάλη οθόνη και εκφράζει όλη τη νοσταλγία του δημιουργού για το μυθικό, το επικό και το ιερό, όπως βέβαια τα αντιλαμβάνεται ο ίδιος, μακριά από δόγματα και φανατισμούς. «Το Ευαγγέλιο μου έβαζε το εξής πρόβλημα: δεν μπορούσα να το εξιστορήσω σαν ένα κλασικό αφήγημα, γιατί δεν είμαι πιστός, αλλά άθεος. Από την άλλη ήθελα να διηγηθώ την ιστορία του Χριστού, Υιού του Θεού. Έπρεπε λοιπόν να διηγηθώ μια ιστορία στην οποία δεν πίστευα. Δεν μπορούσε λοιπόν να είμαι εγώ εκείνος που εξιστορεί. Έτσι χωρίς να το θέλω οδηγήθηκα στην ανατροπή, όλης μου της κινηματογραφικής τεχνικής και γεννήθηκε αυτό το μάγμα ύφους, που είναι χαρακτηριστικό του κινηματογράφου της ποίησης. Γιατί για να μπορέσω να εξιστορήσω το Ευαγγέλιο, έπρεπε να βυθιστώ στην ψυχή ενός που πιστεύει. Εδώ έγκειται ο έμμεσος ελεύθερος λόγος: από τη μια μεριά η αφήγηση βλέπεται με τα δικά μου μάτια και από την άλλη, με τα μάτια ενός πιστού και είναι αυτό που προκαλεί το συμφυρμό του ύφους, αυτό το μάγμα που προανέφερα…». άνθρωπο.» «Μήδεια» (Medea, 1969) Η Μήδεια είναι μία ταινία με βάση την τραγωδία του Ευριπίδη. Πρωταγωνιστεί η σπουδαία τραγουδίστρια της όπερας, Μαρία Κάλλας, στην μοναδική της εμφάνιση επί της κινηματογραφικής οθόνης. «Η Μήδεια είναι μια ιστορία για τη γέννηση της θρησκείας, που έχει ελάχιστη σχέση με τον Ευριπίδη και σχεδόν καθόλου διάλογο. Υπάρχουν δύο παράλληλες θρησκευτικές αγωγές: αυτή της Μήδειας, που είναι μια θρησκευτική αγωγή από την ανάποδη, κι αυτή που παίρνει ο Ιάσων από τον Κένταυρο, ο οποίος αρχικά του φανερώνεται ως θεός κι έπειτα γίνεται όλο και περισσότερο υλιστής φιλόσοφος. Γύρισα 70.000 μέτρα φιλμ στην Τουρκία και τη Συρία, γιατί υπολόγιζα ότι η ταινία θα έχει διπλάσια διάρκεια από τις άλλες -ίσως όχι ως χρόνος, αλλά με την έννοια των επεισοδίων, των περιστατικών, των χαρακτήρων.» Το Δεκαήμερο (Il Decameron, 1971) Στο πρώτο μέρος της Τριλογίας της ζωής είναι μια μεγάλη τοιχογραφία του τέλους του Μεσαίωνα και της αρχής της Αναγέννησης, όπου και ο ίδιος ο Παζολίνι παρουσιάζεται ερμηνεύοντας τον μεγάλο ζωγράφο της περιόδου: τον Τζιότο. «Το νόημα του "Δεκαημέρου" είναι η οντολογία της πραγματικότητας, το γυμνό σύμβολο της οποίας είναι το σεξ. Πράγματι η Νάπολη, όπου έκανα τα περισσότερα γυρίσματα, είναι η πόλη της αθώας πραγματικότητας. Σήμερα η πραγματικότητα έχει γίνει παντού προβληματική. Σε όλες τις κοινωνικές ή ατομικές πραγματικότητες που μας περιβάλλουν, η κεντρική στιγμή αντιπροσωπεύεται από τη σύγκρουση ανάμεσα στο παλιό και το καινούριο, την επανάσταση και τη συντήρηση... Αντίθετα στη Νάπολη σύγκρουση υπάρχει μόνο ως ανωτέρα βία... Ξεχώρισα τις αγαπημένες μου ιστορίες του Βοκάκιου ώσπου κατέληξα σε έντεκα ή μάλλον δεκαπέντε. Τελικά όμως θυσίασα τέσσερις για πρακτικούς λόγους.» Οι Θρύλοι του Καντέρμπουρι (I Racconti di Canterbury, 1972) Τοιχογραφία της μεσαιωνικής Αγγλίας. «Οι "Θρύλοι του Καντέρμπουρι" γράφτηκαν σαράντα χρόνια μετά από το Δεκαήμερο, αλλά οι σχέσεις ανάμεσα στο ρεαλιστικό και το φανταστικό είναι σχεδόν όμοιες. Μόνο που ο Τσόσερ ήταν πολύ πιο χονδροειδής από τον Βοκάκιο. Από μια άλλη άποψη, ήταν πιο σύγχρονος, γιατί στην Αγγλία εκείνη την εποχή υπήρχε κιόλας μια μπουρζουαζία όπως αργότερα και στην Ισπανία του Θερβάντες. Υπάρχει ήδη μια αντίφαση, αφ' ενός η επική όψη και αφ' ετέρου η ειρωνεία και η αυτο-ειρωνεία (που είναι ουσιαστικά φαινόμενα των αστών και σημάδια μιας κακής συνείδησης).» Σαλό ή 120 Mέρες στα Σόδομα (Salò o le 120 giornate di Sodoma, 1975) Στην πιο θεαματική αντιστροφή από τη φωτεινή γιορτή της ζωής στη σκοτεινή κουλτούρα του θανάτου, ο Παζολίνι μεταφέρει το καταραμένο μυθιστόρημα του μαρκήσιου ντε Σαντ στη φασιστική δημοκρατία του Σαλό. «Με το "Σαλό" μιλώ γενικά στους πάντες, σε ένα άλλο εγώ και σε όλους όσοι, όπως κι εγώ, απεχθάνονται την Εξουσία για ό,τι κάνει στο ανθρώπινο σώμα: το περιορίζει σε απλό αντικείμενο και εκμηδενίζει την ανθρώπινη προσωπικότητα. Η ταινία αντιτίθεται και στην αναρχία της Εξουσίας, αφού τίποτα δεν είναι πιο αναρχικό από την εξουσία. Υποκινούμενη από τις οικονομικές ανάγκες της που διαφεύγουν από την κοινή λογική, η Εξουσία κάνει ό,τι γουστάρει σε απόλυτη αυθαιρεσία. Όλοι μισούν την εξουσία στην οποία υπόκεινται, έτσι κι εγώ με ιδιαίτερη σφοδρότητα μισώ την εξουσία που με εξουσιάζει: την εξουσία του 1975.» Το «Σαλό» υπήρξε η τελευταία και κατά πολλούς, σημαντικότερη ταινία του. Μία ιστορική ταινία που τον καταδίκασε σε θάνατο, αλλά επικύρωσε την αθανασία του στο κινηματογραφικό στερέωμα για πάντα. Διδασκαλία: Παναγιώτης Δενδραμής, σκηνοθέτης και διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Κρήτης. Το σεμινάριο μπορείτε να το παρακολουθήσετε διαδικτυακά στη διεύθυνση: https://us02web.zoom.us/j/86989079267?pwd=RmRnS3V5NGg4ck9rRGEzVGJVeDQzUT09 Meeting ID: 869 8907 9267 Passcode: 986330 Κινηματογραφική Λέσχη Βριλησσίων Cine - ΔΡΑΣΗ