της Μαριάννας Χρυσικάκου

Επιθυμώ δε τώρα, ησυχάζων πια και από όλους αυτούς τους κόπους και αφού έχομεν εμπρός μας θάλασσα, να διανύσω πλέον το υπόλοιπο χρονικό διάστημα και ταξειδεύων καθώς ο Οδυσσέας επί του πλοίου τούτου να φθάσω εις την Ελλάδα. Λέων ο Θούριος. ( Ξενοφώντος «Ανάβασις» ) Την άνοιξη προς καλοκαίρι του 410 π.Χ. λαμβάνει χώρα η περίφημη μάχη στα Κούναξα, μεταξύ του Βασιλέα της Περσίας Αρταξέρξη Β’ από τη Δυναστεία των Αχαιμενιδών και του αδελφού του Κύρου Σατράπη της Φρυγίας. Λίγα χιλιόμετρα μόλις μακριά από τη σημερινή Βαγδάτη στην καρδιά της Περσικής Αυτοκρατορίας συγκρούονται σε ανίερο πόλεμο για την εξουσία, ο χρισμένος πρωτότοκος βασιλέας και ο επίδοξος δολοπλόκος διάδοχος αδελφός του σπλάχνα του γνωστού για την ανάμιξη του στα τότε εθνικά ζητήματα των Ελλήνων Δαρείου Β’. Βρισκόμαστε κοντά στην πάροδο του 5ου αιώνα και στην Ελλάδα εξακολουθεί να υπάρχει το σύστημα διακυβέρνησης των Πόλεων Κρατών που σταδιακά ωριμάζει και σε περίπου 500 χρόνια θα δώσει τη θέση του στα Ελληνιστικά Βασίλεια και θα οδηγήσει στην εποχή του Φιλίππου και του Αλέξανδρου. Ας μείνουμε ωστόσο στο προκείμενο ιστορικό δια ταύτα. Γιατί αφορά τους Έλληνες η Μάχη στα Κούναξα; Γιατί υπό τις εντολές του εξόριστου Λακεδαιμόνιου στρατηγού Κλέαρχου στρατιωτική δύναμη περίπου 13.000 Ελλήνων μισθοφόρων μεταξύ των οποίων και 700 Λακεδαιμόνιοι εκστρατεύουν στη Βαβυλώνα περνώντας από τα Μικρασιατικά παράλια, οδεύοντας προς τα Κούναξα για να συμπαραταχθούν στο πλευρό του Κύρου. Ακριβώς επειδή είναι σε ισχύ ο θεσμός των πόλεων κρατών τα επιμέρους κίνητρα συμμετοχής των Ελλήνων στον εν λόγω πόλεμο διαφέρουν. Τα αμιγώς μισθοφορικά τμήμα του στρατεύματος μάλλον θέλγονται από το χρυσάφι που ρέει άφθονο από τα χέρια των Περσών δελφίνων, ενώ στην περίπτωση των Λακεδαιμονίων μάλλον εξαργυρώνεται ένα παλιό γεωπολιτικό γραμμάτιο από την εποχή του Πελοποννησιακού Πολέμου μια και οι περισσότεροι των Ελλήνων ιστορικών υποστηρίζουν πως οι Σπαρτιάτες εκστρατεύουν δίχως να γνωρίζουν το πραγματικό αίτιο της συμπαράταξης στο πλευρού του Κύρου. Που λέχθηκε αρχικώς πως ήταν η άδικη μεταχείριση και συκοφάντηση του Κύρου από τον Σατράπη της Ιωνίας Τισσαφέρνη. Προκύπτει λοιπόν στην καθαυτή έκβαση της μάχης πως το στράτευμα των Ελλήνων έμπειρο στη μάχη και τον στρατιωτικό ελιγμό, μαθημένο από την παρακαταθήκη της αντιμετώπισης των Περσικών στρατευμάτων επι ελληνικού εδάφους, μεταφέρει τη ζώσα κυτταρική μνήμη της ευφυίας έναντι της αριθμητικής υπεροχής και υπεροπλίας. Και παρότι πολυσυλλεκτικό και όχι αμιγές, το ελληνικό στράτευμα παρότι συγκρούεται για πρώτη φορά εντός της Περσικής ενδοχώρας διατηρεί ακμαίο το σχηματισμό του και με όπλο την πειθαρχία των οπλιτών στάγδει γερά τα δεξιά νώτα του στρατεύματος του Κύρου. Που βάλλεται εντέλει εύστοχα από το ιππικό του Τισσαφέρνη με αποτέλεσμα τον θανάσιμο τραυματισμό του Κύρου από τον ίδιο τον Αρταξέρξη και την άτακτη υποχώρηση του στρατού του, που τρέπεται τελικά σε φυγή. Η εν συνεχεία αποχώρηση του εναπομείναντος ελληνικού στρατεύματος και επιστροφή στα πάτρια εδάφη με αρχηγό του στρατεύματος τον Ξενοφώντα, ολοκληρώνει την εξιστόρηση της «Ανάβασης» των Ελλήνων από τα μικρασιατικά παράλια προς τις υψηλότερες περιοχές της Περσικής ενδοχώρας και της «Καθόδου των Μυρίων» της επιστροφής δηλαδή των Ελλήνων στην πατρίδα όπως εξιστορείται από τον Πλούταρχο και τον ίδιο τον Ξενοφώντα τον Αθηναίο. Ενδιαφέροντα ιστορικά σημεία για τον σύγχρονο μελετητή αλλά και ενεργό δημοκρατικό πολίτη, που μπορεί να εντοπίσει στην Ανάβαση του Ξενοφώντος διαχρονικά καθώς και επίκαιρα διδακτικά στοιχεία για τα πολιτικά τεκταινόμενα του σήμερα: • Οι Έλληνες δεν παραδίδουν τα όπλα στον Αρταξέρξη και τον στρατηγό του Τισσαφέρνη, παρότι το στράτευμα του Κύρου έχει ηττηθεί. Διαπραγματεύονται και κερδίζουν το δικαίωμα να αναχωρήσουν ειρηνικά προς την πατρίδα τους. «Τώρα βλέπεις, Φαλίνε (εκπρόσωπος Τισσαφέρνη), δε μας έμεινε κανένα άλλο αγαθό, παρά μονάχα τα όπλα και η ανδρεία. Αν κρατάμε λοιπόν τα όπλα, νομίζουμε πως μπορούμε να χρησιμοποιούμε και την παλικαριά μας˙ αν όμως τα παραδώσουμε, υπάρχει κίνδυνος να χάσουμε και τη ζωή μας. Μη βάζεις λοιπόν στο μυαλό σου πως θα σας παραδώσουμε τα μόνα καλά που έχουμε˙ αντίθετα, με αυτά θα πολεμήσουμε να πάρουμε και τα δικά σας». • Όσο παραμένουν ενωμένοι όλα βαίνουν καλώς στην πορεία της επιστροφής, παρά τις κακουχίες του χειμώνα που πρέπει να υπερνικήσουν σε μια ξένη, άγνωστη γη. Όταν όμως υποκύπτουν στην πάγια τακτική του «διαίρει και βασίλευε» των Περσών και εν προκειμένω του έμπειρου Τισσαφέρνη, διχάζονται και αρχίζουν να αλληλοκατηγορούνται για προδοσία. Πέφτουν στη παγίδα του Τισσαφέρνη που δήθεν τους προσκαλεί ένα βράδυ σκιωδώς για να τους αποκαλύψει τους καταδότες και φονεύονται όλοι ανεξαιρέτως, στρατηγοί, λοχαγοί μέχρι και οι συνοδοί τους οπλίτες. • Παρότι οι Έλληνες μένουν αποδεκατισμένοι σε μια ξένη γη με τους επικεφαλής στρατηγούς τους βάναυσα φονευμένους μετά από μια άσκοπη εμφύλια διαμάχη, δεν υποκύπτουν στους όρους του Τισσαφέρνη για άνευ όρων παράδοση στους Πέρσες. Εκλέγουν με δημοκρατικές διαδικασίες νέους στρατιωτικούς διοικητές επικεφαλής των οποίων τίθεται ο Ξενοφών και μετά από μια πολύμηνη διαδικασία σωματικής και πνευματικής δοκιμασίας ως απόγονοι του Οδυσσέως επιστρέφουν στην πατρίδα έχοντας αλλάξει, έχοντας μεταμορφωθεί ως ατομικά αλλά και συλλογικά πολιτικά όντα. • Πολλοί ιστορικοί θέλοντας να εστιάσουν στη θετική πλευρά της κάθε δοκιμασίας και τη λογική του ουδέν κακόν αμιγές καλού, αναδεικνύουν την ιστορική, στρατιωτική αλλά και γεωπολιτική παρακαταθήκη της καθόδου των Μυρίων στην μεταγενέστερη ιστορικά μνημειώδη εκστρατεία του Αλέξανδρου την περίοδο των Ελληνιστικών χρόνων και το πόσο ενδεχομένως συνέβαλλε στην επιτυχή έκβαση της λόγω της γεωγραφικής αλλά και στρατιωτικής εμπειρίας και γνώσης που αναμφίβολα παρήγαγε. Ως ένας απλός άνθρωπος που δεν έχει κάποια ιδιαίτερη ιστορική ή γεωπολιτική εμπειρία ή γνώση να καταθέσει, παρά μόνο την καταγεγραμμένη και ίσως πολλές φορές υποκειμενική ιστορική μνήμη της πατρίδας του, εφορμώμενη από την τρέχουσα γεωπολιτική κατάσταση και το ρόλο της χώρας μας σε αυτή, μοιραία μερικές φορές μελετώντας ιστορικά κείμενα όπως αυτό της Ανάβασης, αναρωτιέμαι είναι ανάγκη να εξαργυρώνουμε πάντα με τον δύσκολο τρόπο και ενδεχομένως με φόρο αίματος την εγγενή μας ιστορική πορεία και γνώση εις το διάβα των αιώνων; Αντιλαμβάνομαι βεβαίως, πως ανάλογες εύλογες απορίες βασισμένες στην ιστορική μελέτη και παρατήρηση και πρωτίστως στην κοινή ανθρώπινη λογική, μοιάζουν μάλλον με νεφέλωμα παιδικής αφέλειας μπροστά στο σύγχρονο πολιτικοοικονομικό διακύβευμα που στέκει στα μετόπισθεν της εμπλοκής στην Ουκρανία. Η ιστορία θα αποφανθεί μεσομακροπρόθεσμα και αυτή τη φορά, αν τέτοιου είδους απλές ανθρώπινες αναζητήσεις, απλών καθημερινών ανθρώπων αποτελούν ένα κοινό ανθρώπινο δικαίωμα των λαών που εμπλέκονται να μη θέλουν το αιματοκύλισμα να κινεί τα γρανάζια της διεθνούς οικονομίας, όταν τα εκάστοτε πολιτικά συστήματα περιέρχονται σε τέλμα ή αδιέξοδο. Ή απλά μια wishful thinking τύπου μικροαστική ουτοπία που σπεύδουν να μας προσάψουν οι εκάστοτε γεωπολιτικοί επαΐοντες όταν σαν απλοί πολίτες, γονείς, πρωτίστως άνθρωποι τολμάμε να ψελλίσουμε ένα γιατί. Ένα Γιατί που στην Ελλάδα χάσκει αναπάντητο από τα χρόνια της Ανάβασης, της Μικρασιατικής καταστροφής, του εμφυλίου πολέμου, της χούντας των συνταγματαρχών, του εκσυγχρονισμού, του μαζί τα φάγαμε, του το το τζάμπα πέθανε και συνεχίζει απτόητο το αφήγημα του μέχρι και τις ημέρες μας. Ευχόμαστε, (έχοντας μάλλον συναίσθηση της ουτοπίας), και ταυτόχρονα ελπίζουμε, εκ μέρους όλων των λαών που εμπλέκονται ευθέως ή εμμέσως στον πόλεμο της Ουκρανίας, όλων των αμάχων, όλων των πολιτών, όλων των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων των Ελλήνων, να μην χρειαστεί ο φόρος αίματος και αυτή τη φορά να ντυθεί με το περιτύλιγμα της γνώσης και εξέλιξης. Ίσως η ανθρωπότητα να έχει ένα αναπτύξει ένα κρίσιμο πλέον πλήθος, έτοιμο να μαθαίνει από τα λάθη και την ανθρώπινη αδηφαγία του παρελθόντος, δίχως να χρειάζεται διαρκώς να τα επαναλαμβάνει αλλάζοντας απλά ιστορικό μανδύα. Αθήνα, 2 Μάιου 2022. Η Μαριάννα Χρυσικάκου ζει και εργάζεται μόνιμα στην Ελλάδα, ως αρθρογράφος και αρχισυντάκτρια της πλατφόρμας εκπαιδευτικών υπηρεσιών ευζωίας WellDay – Live Longevity. Μεταπτυχιούχος απόφοιτη των τμημάτων Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού και Claude Bernard Universite De Lyon Ι, έχει λάβει πιστοποιημένη εκπαίδευση στη Διατροφή, τη Θεραπευτική και την Άσκηση. Ήταν υποψήφια δημοτική σύμβουλος, ενισχύοντας το ψηφοδέλτιο της ΔΡΑΣΗΣ στις τρείς τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις. Φωτογραφία: www.onalert.gr/