Ο φιλόσοφος Μπιούνγκ Τσουλ Χαν σε μια συνομιλία γύρω από τη βία της Διαφάνειας και την ευλογία του μυστικού

Ο φιλόσοφος Μπιούνγκ Τσουλ Χαν* σε μια συνομιλία γύρω από τη βία της Διαφάνειας και την ευλογία του μυστικού (μτφρ: Γιωργος Καρτάκης). Πηγή: «Ο Αναγνώστης». Ερώτηση: Κύριε Χαν, ίσως καμιά άλλη λέξη δεν καθορίζει τόσο πολύ την δημόσια συζήτηση όσο αυτή της Διαφάνειας. Πού οφείλεται αυτό; Απάντηση: Αυτό το διάστημα έχει τεθεί σε λειτουργία μια διαδικασία, η οποία καλύπτεται μεν πίσω από την έννοια της Διαφάνειας, αλλά που στην πραγματικότητα οδηγεί πολύ πέρα από αυτήν. Ερώτηση: Τι εννοείτε; Απάντηση: Μέσα σ’ αυτήν τη λέξη ακούω να ηχεί κάτι βίαιο. Λες και κάποιος να επρόκειτο να φωτιστεί τελείως μέσα κι έξω, λες και δεν του απομένει πια χώρος να κρυφτεί. Από αυτήν την άποψη μπορούμε να μιλάμε για βία της Διαφάνειας. Η έννοια αποτελείται από τις λατινικές λέξεις «trans» και «parere». Αρχικά το «parere» σήμαινε «εμφανίζομαι κατόπιν διαταγής», «είμαι ορατός». Το γερμανικό ρήμα «parieren» επίσης σημαίνει «υπακούω χωρίς να φέρω αντίσταση». Και πραγματικά, αυτό το διάστημα η Διαφάνεια μοιάζει να έχει πάρει αυτόν τον εξαναγκαστικό χαρακτήρα. Έχω την εντύπωση, ότι αποτελεί ένα μέσο ελέγχου και αστυνόμευσης. Ερώτηση: Μια ασυνήθιστη θεώρηση... Απάντηση: Φυσικά, Διαφάνεια σημαίνει επίσης περισσότερη εξωστρέφεια, περισσότερη Δημοκρατία και λιγότερη διαφθορά. Όμως είναι σημαντικό να αποσαφηνίσουμε την έννοια της Διαφάνειας πέρα από αυτήν την στερεότυπη ερμηνεία. Πρέπει να την υποβάλλουμε σε μια παρατήρηση υψηλότερης τάξης. Ερώτηση: Καθιστά η Διαφάνεια την επικοινωνία πιο αποτελεσματική και πιο δημοκρατική; Απάντηση: Όχι πάντα. Αντιθέτως μπορεί να καταστρέψει την ανθρώπινη επικοινωνία. Θα ήθελα να σας δώσω ένα παράδειγμα: Δυο υπολογιστές μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους χωρίς οποιαδήποτε εχεμύθεια και απόκρυψη πληροφοριών. Ως εκ τούτου, μια τελείως διαφανής επικοινωνία θα ήταν μια επικοινωνία μηχανική ή λειτουργική. Αντιθέτως, η ανθρώπινη επικοινωνία και η απόλυτη δημοσιοποίηση αποκλείουν η μία την άλλη. Αυτή ακριβώς η έλλειψη Διαφάνειας είναι που κάνει την ανθρώπινη επικοινωνία συναρπαστική και ενδιαφέρουσα, αλλά βεβαίως και επικίνδυνη. Όμως δεν μπορούμε να εξαλείψουμε όλα τα ρίσκα από τη ζωή. Είναι μέρος του πειρασμού, της πρόκλησης και της ενδεχόμενης αποπλάνησης που η απόλυτη δημοσιοποίηση καταστρέφει. Η καθολική Διαφάνεια μετατρέπει κι εμάς τους ίδιους σε μηχανές. Ο υπολογιστής είναι ηλίθιος για τον λόγο του ότι δεν μπορεί να κρύψει ή να αποσιωπήσει τίποτα. Ούτε καν ο κωδικός πρόσβασης δεν τον προφυλάσσει από την βλακεία που βρίσκεται στον πυρήνα του. Ο άνθρωπος σε αντίθεση με τον υπολογιστή δεν έχει ανάγκη κωδικού πρόσβασης, γιατί έχει την ικανότητα να κρατά μυστικά. Φανταστείτε δυο σκακιστές που μπορούν να διαβάσουν σκέψεις. Δεν θα υπήρχε παιχνίδι. Η πλήρης Διαφάνεια θα οδηγούσε στο βραχυκύκλωμα της επικοινωνίας. Το μυστικό είναι εποικοδομητικό για το σασπένς που υπάρχει σε ένα παιχνίδι. Ερώτηση: Τι σημαίνει αυτό πέρα από το παραπάνω παράδειγμα; Απάντηση: Πολλά πράγματα στη ζωή, επίσης πολλά στην πολιτική και την διπλωματία, αποτελούν ένα παιχνίδι, ένα στρατηγικό παιχνίδι. Με τον απέναντι μου μπορώ να ανταλλάξω σκέψεις και εμπειρίες, μόνο αν δεν ομολογήσω αμέσως αυτό που σκέφτομαι για κείνον. Αν υπήρχε πάντα Διαφάνεια, δεν θα είχε δημιουργηθεί ο ανθρώπινος πολιτισμός. Μυστικό δεν σημαίνει απλά κατάχρηση εξουσίας και βία. Το μυστικό δημιουργεί πολιτισμό. Ο Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Γκέοργκ Ζίμελ είχε κάποτε πει, ότι το μυστικό αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της ανθρωπότητας. Σε αντιδιαστολή με την παιδαριώδη κατάσταση, στην οποία κάθε σκέψη και κάθε κίνηση είναι ορατή σε όλα τα βλέμματα, μέσω του μυστικού κατορθώνεται μια τεράστια διεύρυνση της ζωής, αφού πολλά πράγματα δεν θα είχαν υπάρξει στην περίπτωση μιας απόλυτης αποκάλυψης. Σύμφωνα με αυτήν την ενδιαφέρουσα άποψη, το μυστικό προσφέρει την δυνατότητα ενός δεύτερου κόσμου εκ παραλλήλου με τον φανερό. Γι΄αυτό και μια απόλυτη Διαφάνεια της ζωής θα την έκανε φτωχότερη κατά ένα ολόκληρο κόσμο. Ερώτηση: Ποιους άλλους τομείς της ζωής βλάπτει η απόλυτη Διαφάνεια; Απάντηση: Υπάρχουν πάρα πολλά κοινωνικά συστήματα, στα οποία η Διαφάνεια θα είχε μια ισχυρή αποσυνθετική δράση. Επί παραδείγματι δεν υπάρχει θρησκεία που να χαρακτηρίζεται από Διαφάνεια. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι η ανθρώπινη επικοινωνία δεν χαρακτηρίζεται και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί από Διαφάνεια. Η ερωτική, ας πούμε, επικοινωνία αποτελεί μια επικοινωνία, η οποία αυτή καθ΄αυτή δεν διέπεται από Διαφάνεια. Το ερωτικό «ξελόγιασμα» βασίζεται στο μυστικό. Φανταστείτε μια φανερή σκέψη: Δεν θα ήταν πια σκέψη, αλλά υπολογισμός. Ο υπολογιστής χαρακτηρίζεται κατά βάσει από Διαφάνεια. Αντίθετα ο στοχαστής συνεχίζει να κατέχει ένα τελευταίο τμήμα μυστικού. Η απόλυτη δημοσιοποίηση είναι μια απόλυτη ακαμψία. Καταστρέφει την ζωτικότητα. Ερώτηση: Η Διαφάνεια όμως δεν είναι επιθυμητή στην πολιτική; Απάντηση: Φυσικά είναι ευπρόσδεκτη, αφού ξεσκεπάζει περιπτώσεις κακοδιαχείρισης και μπορεί να καταπολεμήσει τη διαφθορά. Όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η δημοσιοποίηση έχει και σατανικές πλευρές. Ο βασικός κίνδυνος που ελλοχεύει, είναι στο ότι η σημερινή διαφανής κοινωνία μπορεί να μετατραπεί σε μια κοινωνία ελέγχου. Οι αμέτρητες κάμερες παρακολούθησης υποπτεύονται τον καθένα από εμάς και αποτελούν την άλλη όψη του νομίσματος της διαφανούς κοινωνίας. Ο σαρωτής σωμάτων στα αεροδρόμια, για παράδειγμα, αποτελεί πέρα από την πραγματική χρήση του, σύμβολο της εποχής μας. Η απαίτηση Διαφάνειας υποδηλώνει πρωτίστως την σημερινή κρίση εμπιστοσύνης. Σε μια μικρή κοινότητα, όπου όλοι γνωρίζουν τους πάντες, υπάρχει βεβαιότητα. Το ζήτημα της εμπιστοσύνης τίθεται μόνο σε μια ευρύτερη κοινωνία, όπου, λόγω της πολυπλοκότητάς της, δεν υπάρχει άμεση βεβαιότητα. Η εμπιστοσύνη είναι μια δοσοληψία μεταξύ γνώσης και άγνοιας. Επιτρέπει μια ενέργεια παρά την άγνοια. Ειδικά εκεί, που χάνεται η εμπιστοσύνη, η έκκληση για περισσότερη Διαφάνεια γίνεται πιο έντονη. Όμως, επειδή εκεί δεν υπάρχει πια εμπιστοσύνη, αυτή επιτυγχάνεται μόνο μέσω ελέγχου. Ερώτηση: Στην οικονομία όμως έχει νόημα; Απάντηση: Η Διαφάνεια μπορεί πιθανόν να αυξήσει την αποδοτικότητα. Δεν αποτελεί ηθική ή πολιτική, αλλά σε τελική ανάλυση οικονομική επιταγή. Κατά συνέπεια, καταστρέφει χώρους απόδρασης, επειδή σημαίνει περισσότερη αποτελεσματικότητα, περισσότερη αποδοτικότητα. Το Άνοιγμα και η Διαφάνεια δεν φέρνουν μόνο περισσότερη ελευθερία, αλλά και περισσότερους εξαναγκασμούς. Οι ανοικτοί χώροι γραφείων, για παράδειγμα, στους οποίους είμαι εκτεθειμένος στο βλέμμα των άλλων, ασκούν επίσης περιορισμούς και έλεγχο. Χώροι απόδρασης, στους οποίους θα μπορούσα να ασχοληθώ με τις ιδιαίτερες κλίσεις μου, θα ήταν οικονομικά αναποτελεσματικοί. Σε σχέση με τα παραπάνω, λοιπόν, η Διαφάνεια μπορεί να θεωρηθεί, ότι αποτελεί μια πολύ αποτελεσματική μορφή εκμετάλλευσης. Σήμερα ζούμε όλοι σε έναν «Big Brother- κοντέινερ», όπου δεν είναι δυνατόν να κρυφτούμε ή να κρατήσουμε κάποιο μυστικό. Αποτελεί ειρωνεία, ότι η τρέχουσα σεζόν της τηλεοπτικής σειράς «Big Brother» έχει τίτλο «The Secret». Όλοι οι παίκτες φτάνουν στο κοντέινερ με ένα μυστικό. Όποιος αποκαλύπτει το μυστικό του άλλου, παίρνει ένα «χρυσό εισιτήριο» και είναι ασφαλής, ότι δεν θα αποχωρήσει, μέχρι κάποιος από τους υπόλοιπους να το αποκαλύψει. Μια κοινωνία τρόμου, στην οποία δεν είναι πλέον δυνατή καμιά ανθρώπινη σχέση, όπου δεν υπάρχει φιλία, δεν υπάρχει εμπιστοσύνη. Δεν μας χαρακτηρίζει πλέον η κουλτούρα της εμπιστοσύνης, αλλά αυτή της δυσπιστίας και της καχυποψίας. Αυτό εξηγεί επίσης και την τρέχουσα οικονομική σημασία του όρου. Εντούτοις, η κουλτούρα της δυσπιστίας και της καχυποψίας συνεπάγεται την κουλτούρα της απογύμνωσης και του ξεσκεπάσματος. Η άλλη πλευρά της κουλτούρας της Διαφάνειας είναι η πορνογραφία. Ερώτηση: Ποιο ρόλο παίζουν τα μέσα ενημέρωσης; Απάντηση: Δείτε τον Γιέργκ Κάχελμαν*, αυτόν τον απ΄όλες τις πλευρές ανελέητα φωτισμένο, απογυμνωμένο, στερημένο από τη σκιά και το δέρμα του άνδρα. Αποτελεί σύμβολο, θύμα της εποχής μας. Εδώ η Διαφάνεια έχει πάρει σχεδόν μορφή βασανιστηρίων. Βάσει τέτοιων φαινομένων μπορεί κανείς να αντιληφθεί το πνεύμα της εποχής, το οποίο ούτε οι άμεσα εμπλεκόμενοι δεν γνωρίζουν. Από μια συγκεκριμένη στιγμή και μετά, όλο αυτό δεν έχει να κάνει πλέον με αλήθεια ή δικαιοσύνη. Η δημοσιοποίηση συμπίπτει μοιραία με τον τρόμο της απογύμνωσης και της δημόσιας έκθεσης της προσωπικής ζωής. Ο συνδυασμός δικαστηρίου και μέσων ενημέρωσης είναι απάνθρωπος. Ίσως εκεί, όπου υπάρχει λιγότερος καταναγκασμός για Διαφάνεια, να είναι επίσης δυνατή περισσότερη δικαιοσύνη και αλήθεια. Μια επικοινωνιακή κοινωνία, η οποία θα ήταν διαφανής για τον εαυτό της, αποτελεί παλιό ιδανικό του Διαφωτισμού. Σήμερα όμως αυτό εκδηλώνεται με τη μορφή μιας κοινωνίας πλήρους ελέγχου, υπόπτων, δυσπιστίας και απογύμνωσης. Η απόλυτη Διαφάνεια δεν είναι τίποτ΄άλλο από βία. [*Σ.τ.μ: Ο Ελβετός δημοσιογράφος, μετεωρολόγος και συγγραφέας Jörg Kachelmann κατηγορήθηκε τον Μάρτιο 2010 για βιασμό από την τέως φίλη του. Κατά την δικαστική διαδικασία όμως αθωώθηκε.] Ερώτηση: Η ηλεκτρονική πλατφόρμα Wikileaks αποτελεί πιθανόν το πιο διάσημο κίνημα Διαφάνειας. Ποια γνώμη έχετε γι’ αυτήν; Απάντηση: Μια ανεξέλεγκτη δημοσιοποίηση δεδομένων και εγγράφων από το Wikileaks δεν θα καθιστούσε τον κόσμο πιο κατανοητό. Πολλώ μάλλον θα κατέστρεφε την πολιτική. Η μυστικότητα ορισμένων πληροφοριών είναι εξίσου εποικοδομητική για την πολιτική δράση όπως και για το παιχνίδι του σκακιού. Η πολιτική δράση αποτελεί μια στρατηγική δράση που στοχεύει στο μέλλον. Η αποκάλυψη των προθέσεων και των σχεδίων καταστρέφει αυτό το μέλλον. Το μυστικό δημιουργεί μια χρονικότητα διαφορετική από αυτήν της Διαφάνειας. Διαφανής θα ήταν ένας χρόνος, ο οποίος θα ήταν απόλυτα προβλέψιμος. Ο χρόνος όμως αποτελεί αίνιγμα. Ερώτηση: Πέρα από τη σφαίρα τώρα της πολιτικής: Πώς διαφοροποιεί την καθημερινότητά μας το δόγμα της Διαφάνειας. Απάντηση: Η εικόνα που προπαγανδίζεται σήμερα, είναι μια εικόνα Διαφάνειας, η οποία δεν επιτρέπει καμιά αίσθηση βάθους. Ο Αυγουστίνος είχε κάποτε πει: «Όσο περισσότερο η γλώσσα επισκιάζεται από την αλληγορική έκφραση, τόσο περισσότερο γλυκαίνει, όταν ο αλληγορικός μανδύας ανοίξει και εμφανιστεί το μυστικό που βρίσκεται πίσω του». Με βάση αυτά τα λόγια μπορείτε ίσως, λοιπόν, να καταλάβετε, ότι το μυστικό μπορεί να κάνει τον κόσμο πιο γλυκό ή να εντείνει την απόλαυση. Και μόνο το μυστικό αυτό καθαυτό αποτελεί μια αποπλάνηση και ενεργοποιεί τη δύναμη της φαντασίας. Από αυτή την άποψη, ένας διάφανος κόσμος θα ήταν ένας πολύ άγευστος κόσμος. Το μυστικό μπορεί να εμβαθύνει την ύπαρξη. Σήμερα όμως παίρνει τη θέση της αποπλάνησης η υπολογίσιμη διαθεσιμότητα. Η μαγεία δίνει τη θέση της στον αριθμό. Η Διαφάνεια όχι μόνο δεν έχει άρωμα, αλλά και αρνείται επίσης την εποχή του μοσχοβολήματος. Ο διαφανής χρόνος είναι χρόνος χωρίς γίγνεσθαι, χωρίς αφήγηση. Είναι ένας χρόνος χωρίς ιστορία. Όμως και ο έρωτας προϋποθέτει το μυστικό. Εκεί όπου αυτό εξαφανίζεται εντελώς, αρχίζει η πορνογραφία, η οποία ισοπεδώνει την ύπαρξη, την εκκενώνει και την απομυθοποιεί. Ερώτηση: Είναι ο σύγχρονος κόσμος πιο ανοικτός σε σχέση με το παρελθόν; Απάντηση: Είναι εσφαλμένη η αντίληψη, ότι ο σημερινός κόσμος γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρος, ενώ ο προηγούμενος, αυτός για παράδειγμα του Μεσαίωνα, ήταν στο σκοτάδι γεμάτος μυστικά. Αντίθετα, θα μπορούσε κανείς να πει, ότι ο κόσμος του πρώιμου Μεσαίωνα ήταν πολύ πιο διαφανής και σαφής στους ανθρώπους εκείνης της εποχής από ό, τι ο σημερινός κόσμος για μας. Ο κόσμος ως θεϊκή δημιουργία ήταν προφανής, αποδείκνυε την υπεροχή του Θεού, ήταν δομημένος με σαφήνεια, ήταν άμεσα αναγνώσιμος και ορατός, δεν είχε ανάγκη ερμηνείας. Αλλά και η επικοινωνία ήταν επίσης ξεκάθαρη. Η Διαφάνεια βασιζόταν στην ταύτιση γλώσσας και χειρονομίας. Εκείνη την εποχή δεν ήταν απαραίτητο να γίνεται διάκριση μεταξύ πρόθεσης και έκφρασης. Το εσωτερικό και το εξωτερικό συνέπιπταν. Αυτό ακριβώς αποτελεί και την ιδιαίτερη σαφήνεια της επικοινωνίας, η οποία δεν υπάρχει πλέον σήμερα. Ακόμα και ο ηγεμόνας νομιμοποιούσε την κυριαρχία του μέσω της θεϊκής υπεροχής. Δεν υπήρχε τίποτα άλλο πίσω από τον ορατό και ευανάγνωστο κόσμο. Όλα ήταν ξεκάθαρα τακτοποιημένα και από την ορατή αυτή τάξη του κόσμου αναδυόταν ο Θεός. Ερώτηση: Η πίστη και η γνώση είναι μεταξύ τους αντίθετοι πόλοι. Από ποια εποχή και μετά αμφισβητήθηκε αυτή «η ορατή τάξη του κόσμου» και αντικαταστάθηκε από την άγνοια για τον κόσμο; Απάντηση: Το μυστικό παρουσιάστηκε στον ύστερο Μεσαίωνα. Η Διαφάνεια του κόσμου κατέρρευσε. Ο Θεός αποσύρθηκε από τον ορατό κόσμο σε μια μυστική σφαίρα. Αυτή η θεϊκή απομάκρυνση βασίστηκε στην υπεροχή της λογικής. Η παντοδυναμία του Θεού συνίστατο στο ότι έπρεπε να βρίσκεται πέρα και πάνω από τη δημιουργία. Ως κυρίαρχος έπρεπε να βρίσκεται πάνω από τους νόμους του κόσμου. Αυτή η μετατόπιση στη Θεολογία και τη Γνωσιολογία επαναλήφθηκε επίσης και στην πολιτική επικοινωνία. Ήταν η στιγμή της γέννησης της πολιτικής κυριαρχίας και ταυτόχρονα η αρχή της arcana imperii, της μυστικής, δηλαδή, πολιτικής της σύγχρονης εποχής. Ο άρχοντας δεν δεσμευόταν πλέον λόγω της εξουσίας του από τους νόμους. Από αυτήν την εποχή και μετά, ο ορατός κόσμος μεταμορφώθηκε σε μια αλληγορία, η οποία είχε ανάγκη ιδιαίτερης ερμηνείας: ο κόσμος έγινε πιο μυστηριώδης, καλύφθηκε με σύμβολα, των οποίων η κρυφή σημασία έπρεπε να αποκαλυφθεί. Αυτή η πολιτική διάσταση του μυστηρίου δεν παίζει σήμερα κανένα ρόλο πια. Η νομιμότητα της εξουσίας λαμβάνει χώρα με άλλο τρόπο. Η πολιτική ως τέτοια είναι στις μέρες μας πολύ πιο διαφανής από ό, τι πριν 300 χρόνια, όταν όλες οι πολιτικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων παρέμεναν μυστικές. Πρόκειται μάλλον για τη θετική πλευρά της Διαφάνειας. Ερώτηση: Μπορούμε να πούμε, ότι η Διαφάνεια είναι ταυτόσημη με την επιδίωξη για αλήθεια; Απάντηση: Η αλήθεια αποτελεί ένα πολύ πιο σύνθετο φαινόμενο από ό,τι η Διαφάνεια. Αν κανείς βασιστεί στην έννοια της αλήθειας του Χάιντεγκερ, μπορεί μάλιστα να πει, ότι η Διαφάνεια καθιστά αδύνατη την αλήθεια. Η αλήθεια ως «μη απόκρυψη» προϋποθέτει το μυστικό της απόκρυψης. Έχω ήδη μιλήσει για την σημερινή κρίση εμπιστοσύνης. Όταν δεν υπάρχει εμπιστοσύνη, φωτίζομαι, με φωτίζουν. Είναι όμως αληθινός ο γυάλινος άνθρωπος; Είναι πιο αληθινός από έναν άνθρωπο με πολλά μυστικά; Η αλήθεια είναι μια ταύτιση του μέσα και του έξω. Η Διαφάνεια σβήνει ακόμα και αυτά τα όρια, τα οποία διαχωρίζουν το εσωτερικό από το εξωτερικό. Ο διαφανής άνθρωπος ισοδυναμεί με ένα προβλέψιμο, λειτουργικό στοιχείο ενός συστήματος. Μόνο μια μηχανή είναι όμως διαφανής. Ερώτηση: Ποια επίδραση έχει η Διαφάνεια στην εξουσία; Απάντηση: Η Διαφάνεια καταστρέφει τις δομές που θα ήταν απαραίτητες για την επικοινωνία στο επίπεδο εξουσιών. Το μυστικό είναι εποικοδομητικό για την επικοινωνία αυτού του είδους. Όποιος κατέχει μυστικά, κατέχει και την εξουσία. Το μυστικό αποτελεί την αύρα της εξουσίας. Η Διαφάνεια που αποδομεί εξουσία και μυστικό είναι μέρος της διαδικασίας εκδημοκρατισμού, που είναι ευπρόσδεκτος, αφού η δημοκρατία ως γνωστόν βασίζεται σε έναν ανοιχτό διάλογο. Όμως από την άλλη, όπως εξηγεί ο κοινωνιολόγος Νίκλας Λούμαν, η επικοινωνία σε επίπεδο εξουσιών μπορεί να μειώσει σημαντικά την πολυπλοκότητα και να επιταχύνει μαζικά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Υπό αυτή την έννοια, η εξουσία δημιουργεί με τη σειρά της περισσότερη Διαφάνεια. Ερώτηση: Ποια διδάγματα υπάρχουν για το μεμονωμένο άτομο από όλα αυτά; Απάντηση: Θα ήθελα να αναφερθώ στην «Παράδοξη ιστορία του Πέτερ Σλέμιλ» του Adelbert von Chamisso*. Σ’ αυτήν ο Σλέμιλ πουλά τη σκιά του στον διάβολο έναντι ενός μαγικού πουγκιού γεμάτου χρυσάφι, το οποίο δεν στερεύει ποτέ. Στο τέλος της ιστορίας, ο Σλέμιλ δίνει την εξής συμβουλή στον Χαμίσο: «Κι εσάς, αγαπητέ μου Χαμίσο, σας επέλεξα ως φύλακα της παράδοξης ιστορίας μου, ώστε, όταν χαθώ από τη γη, ίσως μπορέσετε να την κάνετε χρήσιμη σε κάποιους από τους κατοίκους της. Αλλά, φίλε μου, αν θέλετε να ζήσετε ανάμεσα στους ανθρώπους, μάθετε πρώτα να λατρεύετε τη σκιά». [*Σ.τ.μ: Adelbert von Chamisso, 1781 – 1838. Γερμανός φυσιοδίφης και ποιητής γαλλικής καταγωγής] *** Η συνέντευξη δόθηκε στον δημοσιογράφο Oliver Link και δημοσιεύθηκε στη γερμανικό περιοδικό brandeins. * Ο Μπιουνγκ- Τσουλ Χαν γεννήθηκε το 1959 στη Σεούλ και μετοίκησε το 1980 στη Γερμανία όπου σπούδασε Φιλοσοφία, Γερμανική Φιλολογία και Θεολογία στα Πανεπιστήμια του Φράιμπουργκ και Μονάχου. Ολοκλήρωσε την διδακτορική του διατριβή με θέμα το έργο του Χάιντεγκερ. Δίδαξε στα Πανεπιστήμια της Βασιλείας και της Καρλσρούης. Από το 2012 διδάσκει Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Τεχνών του Βερολίνου. Μέχρι σήμερα έχει συγγράψει άνω των δεκαπέντε βιβλίων. * Το βιβλίο του Μ.Τ.Χαν «Η κοινωνία της διαφάνειας» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις opera, 2016 σε μετάφραση Ανδρέα Κράουζε.