Στη 15η Συνάντηση Σεμιναρίου «Σινεμά & Μουσική»

15η Συνάντηση Σεμιναρίου «Σινεμά & Μουσική» Τρίτη 4/2, 2025, 8:30’μμ ζωντανά & διαδικτυακά Θέμα: Ο Κινηματογραφικός Μίκης Θεοδωράκης, μια πολυδιάστατη μουσική ιδιοφυία Την Τρίτη 4 Φεβρουαρίου 2025, στις 8:30΄μμ, στην 15η Συνάντηση του σεμιναρίου «Σινεμά και Μουσική», που οργανώνει το Cine Δράση ζωντανά και διαδικτυακά μέσω της πλατφόρμας zoom, ξεκινάμε τη συζήτηση για το κινηματογραφικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη (Ιούλιος1925-Σεπτέμβριος 2021). Ασχολούμαστε συγκεκριμένα με τη μουσική που έγραψε για το ελληνικό σινεμά βλέποντας και σχολιάζοντας αποσπάσματα από τις ταινίες «Το ξυπόλητο τάγμα» (Γκρέγκ Τάλας, Γρηγόρης Θαλασσινός 1954), «Συνοικία το όνειρο» (Αλέκος Αλεξανδράκης, 1961), «Ηλέκτρα», (Μιχάλης Κακογιάννης, 1963), «Αλέξης Ζορμπάς» (Μιχάλης Κακογιάννης, 1964) «Μπλόκο» (Άδωνις Κύρου, 1965). «Για μένα ο κινηματογράφος», δήλωνε ο Μίκης Θεοδωράκης, «είναι μία σύγχρονη τέχνη στην οποία ενώνονται όλα: ιστορία, σκηνοθεσία, φωτογραφία, μουσική, τα πάντα». Ο ίδιος ως απίστευτα πολυσχιδής προσωπικότητα, ασχολήθηκε και ο τεράστιος απολογισμός τού έργου του περιλαμβάνει φιλμ ελληνικά, και διεθνείς παραγωγές: 69 συνολικά κινηματογραφικές ταινίες για τις οποίες έγραψε τη μουσική. 38 soundtracks φέρουν και τη δική του υπογραφή, ενώ σε 5 ταινίες είχε τη μουσική επίβλεψη. Το 2011, η κορυφαία σελίδα του κινηματογράφου IMDB, τον κατέταξε Και δικαίως καθώς η κινηματογραφική μουσική του στολίζει και τιθασεύει την εικόνα. Η επαφή του Μίκη με το σινεμά ξεκίνησε το 1953 όταν ο έγραψε την πρώτη του κινηματογραφική μουσική για την ταινία της Μαρίας Πλυτά «Εύα». Ακολουθούν «Ο γολγοθάς μιας ορφανής» των Δαδήρα- Νικολαϊδη (1954), και την ίδια χρονιά «Το ξυπόλητο τάγμα» του Τάλας. Συνεχίζει με τα «Μυρτιά» του Καραγιάννη (1960), «Συνοικία το όνειρο» (1961), «Το μπλόκο» του Άδωνι Κύρου (1965), «Ηλέκτρα» (1963), «Τα ψάρια βγήκαν στη στεριά» (1966), «Τρωάδες» (1971) και «Ιφιγένεια» (1976) (τα 4 τελευταία σε σκηνοθεσία Κακογιάννη), «Φαίδρα» (1961) και «Δοκιμή» (1974), του Ζυλ Ντασσέν, το ντοκιμαντέρ «Εδώ Πολυτεχνείο» του Μακρή (1974). Ενδιάμεσα σε αυτές τις ταινίες γράφει τη μουσική για πολλές ξένες παραγωγές. Το 1953 δέχεται την πρόταση για να επενδύσει μουσικά την ταινία του Τάλας «Ξυπόλυτο Τάγμα» ένα αντιπολεμικό δράμα και θεωρείται «σταθμός» στον νεότερο ελληνικό Κινηματογράφο. Το έκανε με την αρωγή τής Συμφωνικής Ορχήστρας Αθηνών. Έτσι, αρχίζει και διεθνώς η καριέρα του ως συνθέτη κινηματογραφικής μουσικής. Η ταινία είναι ένα από τα ελάχιστα δείγματα ελληνικού νεορεαλισμού και υπήρξε υποψήφια για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας (1954). Η επόμενη ταινία για την οποία έγραψε την μουσική είναι η «Συνοικία το όνειρο» του Αλέκου Αλεξανδράκη, ταινία με έντονες τις επιρροές από τον ιταλικό νεορεαλισμό, στην οποία κυριαρχεί το τραγούδι «Βρέχει στη φτωχογειτονιά» σε στίχους Τάσου Λειβαδίτη και ερμηνεία από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Το 1954 ο Μίκης ξεκινά τις «λαϊκές συναυλίες» με το συγκρότημά του, για πρώτη φορά σε ανοιχτούς χώρους, σε όλη την Ελλάδα. Σε αυτές συμμετέχουν φέρνοντας το έργο τους σε επαφή με το κοινό κορυφαίοι Έλληνες ποιητές. Ταυτόχρονα κερδίζει το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού. Το 1962 επενδύει μουσικά την μεταφορά στο σινεμά από το Μιχάλη Κακογιάννη της τραγωδίας του Ευριπίδη «Ηλέκτρα», ταινία που έλαβε ενθουσιώδεις κριτικές, υπήρξε υποψήφια για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας (1962), κέρδισε το βραβείο καλύτερης κινηματογραφικής μεταφοράς στο Φεστιβάλ των Καννών και απέσπασε περισσότερες από 24 τιμητικές διακρίσεις και βραβεία, ενώ στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (1962) απονεμήθηκε στο Μίκη το Πρώτο Βραβείο. Την ίδια χρονιά γράφει τη μουσική για την ταινία του Ντασέν «Φαίδρα», με τη Μελίνα Μερκούρη και τον Άντονι Πέρκινς, η οποία βασίζεται στην τραγωδία του Ευριπίδη «Ιππόλυτος». Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς ασθενεί με φυματίωση. Περνά δύο μήνες στο σανατόριο Εδουάρδος VII στο Λονδίνο κι άλλους δύο σε σανατόριο κοντά στην Αθήνα. Μετά το τέλος της νοσηλείας του ιδρύει τη Μικρή Ορχήστρα Αθηνών (ΜΟΑ) με την οποία παρουσιάζει συμφωνικά έργα της προκλασικής περιόδου (Μπαχ, Βιβάλντι, Χέντελ, Περγκολέζι κ.ά.) σε όλη την Ελλάδα, σε μια προσπάθεια να εξοικειώσει το ελληνικό κοινό με τη συμφωνική μουσική. Ανεβαίνει, επίσης, το θεατρικό έργο του «Το Τραγούδι τον Νεκρού Αδελφού», αφιερωμένο στην ενότητα του ελληνικού λαού, ενώ ακόμα είναι νωπές οι συνέπειες του εμφυλίου πολέμου. Είναι μια πρώτη προσπάθεια να δημιουργήσει μια μουσική τραγωδία βασισμένη στη λαϊκή μουσική. Στον «Ζορμπά» του Μιχάλη Κακογιάννη με τους Άντονι Κουίν, Άλαν Μπέιτς, Ειρήνη Παππά, Λίλα Κέντροβα, Σωτήρη Μουστάκα, ταινία που βασίζεται στο «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» του Νίκου Καζαντζάκη, ο Θεοδωράκης χρησιμοποιεί ως βασικό θέμα έναν παλιό κρητικό χορό, που ο ίδιος είχε ανασυνθέσει το 1960. Η ταινία απέσπασε τρία βραβεία Όσκαρ το 1964, με σημαντικότερο αυτό του Β’ Γυναικείου ρόλου για την Κέντροβα στο ρόλο της Μαντάμ Ορντάνς. Η μουσική του Μίκη έγινε παγκοσμίως γνωστή ως «Συρτάκι». Στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964 ο συνθέτης εκλέγεται βουλευτής και στη συνέχεια γίνεται πρόεδρος της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιας πραγματοποιεί την πρώτη εκτέλεση του λαϊκού ορατόριου «Άξιον Εστί». Το 1965, ντύνει μουσικά το «Μπλόκο», του Άδωνι Κύρου που αναφέρεται στο μπλόκο της Κοκκινιάς με τους Μάνο Κατράκη, Κώστα Καζάκο, Γιάννη Φέρτη, Αλεξάνδρα Λαδικού, Ζωρζ Σαρρή, Ξένια Καλογεροπούλου. Στις 15 Ιουλίου του ’65 ξεσπά η συνταγματική κρίση, γίνεται το παλατιανό πραξικόπημα και ξεκινούν τα Ιουλιανά. Στις 21/7 η δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα και η σπουδή της αστυνομίας να εξαφανίσει το πτώμα εμπνέουν στο συνθέτη το ομώνυμο τραγούδι. Του απονέμεται το βραβείο Sibelius. Πρώτη δισκογραφική του συνεργασία με τη Μαρία Φαραντούρη στο «Mauthausen», του Ιάκωβου Καμπανέλλη. Το 1967 συνθέτει τη μουσική για την «The Day the Fish Came Out» μια αγγλοελληνική παραγωγή που σκηνοθέτησε ο Κακογιάννης. Εδώ κινείται σε ηλεκτρικούς και σχετικά ψυχεδελικούς ρυθμούς. Το 1967 με το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών ο Μίκης περνά στην παρανομία και από την πρώτη ώρα ξεκινάει η αντιστασιακή του δράση για την οποία συνελήφθη, φυλακίστηκε και εξορίστηκε εντός και εκτός χώρας, ενώ το έργο του απαγορεύτηκε με το ειδικό διάταγμα 13/1.6.67 του Οδυσσέα Αγγελή. Στις φυλακές Αβέρωφ γράφει το έργο «Επιφάνια Αβέρωφ». Το 1970 τιμάται με Α’ Βραβείο μουσικής στα BAFTA AWARDS. «Δυστυχώς, μετά την “Ηλέκτρα” και τον “Ζορμπά”, είχα μπει για καλά μέσα στους Λαμπράκηδες και δεν μπόρεσα να ασχοληθώ όσο ήθελα με αυτό το υπέροχο πράγμα που είναι ο κινηματογράφος. Ακόμα και το “Ζ” το έγραψα στη Ζάτουνα και φυσικά άλλος το ενορχήστρωσε. Μετά, όταν ηχογραφούσα τη μουσική για την “Κατάσταση Πολιορκίας” του Γαβρά στο Παρίσι, το μυαλό μου δεν ήταν εκεί, αλλά στις συνεδριάσεις για την αντίσταση. Η αντίσταση έφαγε όλη την καριέρα που θα μπορούσα να κάνω στον κινηματογράφο, όχι μόνο εμπορική, αλλά κυρίως μουσική. Γιατί είχα ιδέες, λάτρευα τον κινηματογράφο... Οι Αμερικανοί μού έδιναν όλα τα μέσα. Αυτό είναι το μείον της ζωής μου, το ομολογώ...», εξομολογείται. Το 1971 γράφει τη μουσική για τις «Τρωάδες» τού Μιχάλη Κακογιάννη με τους Κάθριν Χέπμπορν Βανέσα Ρεντγκρέιβ, Μπράιαν Μπλεσντ, Ζενεβιέβ Μπιζολντ, Ειρήνη Παππά. Εκείνη τη χρονιά, τον Φεβρουάριο, ιδρύει το Εθνικό Αντιστασιακό Συμβούλιο (ΕΑΣ) που στόχο του έχει να συνασπίσει όλες τις αντιδικτατορικές δυνάμεις. Στις 2/5 πραγματοποιείται η πρώτη εκδήλωση του ΕAΣ στο Ντίσελντορφ. Τον Αύγουστο, ο θάνατος του Γιώργου Σεφέρη γίνεται αφορμή για μια μαζική εκδήλωση διαμαρτυρίας ενάντια στο καθεστώς. Το πλήθος τραγουδά ποιήματα του εκλιπόντος, που έχει μελοποιήσει ο Μίκης. Συνεχίζει την αντιστασιακή του δράση με κάθε τρόπο όσο διαρκεί η χούντα και διεθνή πολιτική δραστηριότητα μετά την κατάρρευση της. Το 1977 ντύνει μουσικά την «Ιφιγένεια» του Κακογιάννη με τους Τατιάνα Παπαμόσχου, Ειρήνη Παπά, Μάνο Κατράκη, Αλέκα Κατσέλη, Νότη Περγιάλη, Κώστα Καζάκο, Κώστα Καρρά, Πάνο Μιχαλόπουλο, Γιάννη Φέρτη, Τάκη Εμμανουήλ. Η ταινία προβάλλεται στο φεστιβάλ των Καννών και αποσπά εξαιρετικές κριτικές και πολλά βραβεία. Το 1980 επενδύει την ταινία «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο» για τις τελευταίες ημέρες του Νίκου Μπελογιάννη από τον Νίκο Τζίμα με τους Φοίβο Γκικόπουλο, Πέτρο Φυσσούν, Μίρκα Παπακωνσταντίνου, Κώστα Καζάκο, Αντώνη Αντωνίου, Μάνο Κατράκη, Αλέκο Αλεξανδράκη. Τα τραγούδια ερμηνεύουν η Μαργαρίτα Ζορμπαλά και η χορωδία Πανεπιστημίου Αθηνών. Τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς, και ενώ ο Καραμανλής εκλέγεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας και πρωθυπουργός ο Ράλλης, ο Μίκης αυτοεξορίζεται στο Παρίσι και στρέφεται πάλι -για πρώτη φορά από το 1960- στη συμφωνική μουσική. Αρχίζουν να παρουσιάζονται συμφωνικά του έργα στην Ανατολική Γερμανία, με σπουδαίες ορχήστρες (Φιλαρμονική της Δρέσδης, Ορχήστρα της Komische Oper, Ορχήστρα και Χορωδία της Ραδιοφωνίας του Βερολίνου κ.ά.). Το 2000 γράφει τη μουσική για το «Φοβού τους Έλληνες» του John Tatoulis, με τους Λάκη Λαζόπουλο, Ζωή Καρύδη, Νόνη Ιωαννίδου, Τζον Μπλούθαλ, Τάσο Παλαντζίδη, Τασσώ Καββαδία. Ένας φιλήσυχος κρητικός δάσκαλος πηγαίνει, παρά τη θέλησή του, στην Αυστραλία για να φέρει σε πέρας μια οικογενειακή βεντέτα. Τον ακολουθεί, όμως, κρυφά και ο δίδυμος αδελφός του, που είναι γέννημα και θρέμμα των νταήδων της Κρήτης. ------------------------------------------------------------------------ Εισηγητής ο Παναγιώτης Δενδραμής, πτυχιούχος τμήματος Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ, με δίπλωμα σκηνοθεσίας (Σχολή Σταυράκου) και μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στην ιστορία και θεωρία του κινηματογράφου. Είναι διδάκτορας του τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (διατριβή "Η κινηματογραφική εκπαίδευση στην Ελλάδα"), όπου δίδαξε ως ακαδημαϊκός υπότροφος. Διδάσκει ιστορία του κινηματογράφου στη Σχολή Σταυράκου. Το σεμινάριο πραγματοποιείται κάθε Τρίτη στις 8.30μ.μ. στο στέκι της Δράσης, (Πάρνηθος 21, Βριλήσσια). Tαυτόχρονα μεταδίδεται διαδικτυακά μέσω της πλατφόρμας zoom: Meeting ID: 850 0197 3068 Passcode: 497276 Κινηματογραφική Λέσχη Βριλησσίων Cine-Δράση