Τρίτη 12 Δεκεμβρίου 2023, 8:30μμ, ζωντανά και διαδικτυακά

Στην 8η συνάντηση του σεμιναρίου «Η Κωμωδία στο Σινεμά» που οργανώνει το Cine Δράση και θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 12 Δεκεμβρίου στις 8:30’μμ ζωντανά στο στέκι της Δράσης και διαδικτυακά μέσω της πλατφόρμας Zoom, συνεχίζουμε τη συζήτηση για τον Γούντι Άλεν. Βλέπουμε αποσπάσματα από ταινίες του και συζητάμε για τα ώριμα χρόνια της δημιουργίας του. Το «Annie Hall» –που στην Ελλάδα παίχτηκε με το σουρεαλιστικό τίτλο «Νευρικός Εραστής»- είναι η έβδομη ταινία του Γούντι Άλεν και αυτή που σημάδεψε όσο καμία άλλη την καριέρα του. Αποτέλεσε για αυτόν ένα ποιοτικό άλμα σε κάτι κινηματογραφικά βαθύτερο και του χάρισε τον μεγαλύτερο οσκαρικό του θρίαμβο. Τιμήθηκε με 4 Όσκαρ, από ένα στις τέσσερις από τις πέντε κατηγορίες που ήταν υποψήφια αυτά Καλύτερης Ταινίας, Σκηνοθεσίας, Σεναρίου και Α' Γυναικείου Ρόλου. Ο Γούντι Άλεν δεν πήγε στο Λος Άντζελες για να παραλάβει τα βραβεία Σκηνοθεσίας και Σεναρίου: δεν ήθελε να ματαιώσει την καθιερωμένη του εβδομαδιαία συναυλία στη Νέα Υόρκη. Αλλά οι οσκαρικές τιμές και η γνώμη των κριτικών έχουν μικρή σημασία μπροστά στην κινηματογραφική αξία του φιλμ και την επιρροή του στη σύγχρονη ανεξάρτητη κωμωδία. Γιατί όμως ο «Νευρικός Εραστής» είναι η ταινία που άλλαξε την αμερικανική κωμωδία; Ο Αμερικανός κριτικός Ρότζερ Έμπερτ χαρακτήρισε δικαίως την ταινία ως το κύκνειο άσμα της χρυσής εποχής για το αμερικανικό σινεμά των 70s. Μετά τη θυελλώδη επίδραση των κινημάτων του 1968, με τη Δύση να περνά βίαια από τη νεωτερικότητα στη μετανεωτερικότητα, ο κινηματογράφος, τέχνη που έχει άμεση σύνδεση με την πολιτισμική-κοινωνική πραγματικότητα κάθε εποχής, δεν μπορούσε παρά να αλλάξει. Ο πόλεμος του Βιετνάμ και το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ (1972), ήταν σημεία-κλειδιά για την αμερικανική συλλογική ψυχοσύνθεση καθώς, κάτω από την επίδραση τους, κάθε πολίτης των ΗΠΑ έχασε την αθωότητα και την απεριόριστη εμπιστοσύνη του απέναντι στο κράτος. Σημαντικές εξελίξεις δρομολογήθηκαν ταχύτατα έκτοτε σε όλα τα επίπεδα και στα καλλιτεχνικό. Το σινεμά αρχίζει να ξεφεύγει από τις αυστηρές εμπορικές επιταγές των στούντιο και ο σκηνοθέτης να μετατρέπεται πλέον σε δημιουργό (auteur) που έχει λόγο στο τελικό μοντάζ του έργου του. Σε αυτό έπαιξε ρόλο η επαφή των Αμερικανών δημιουργών με το ευρωπαϊκό σινεμά και σπουδαίους δημιουργούς όπως οι Γκοντάρ, Αντονιόνι, Φελίνι, Μπέργκμαν (διόλου τυχαίο ότι το πρωταγωνιστικό ζευγάρι περιμένει στην ουρά για να δει το «Πρόσωπο με Πρόσωπο») και άλλους. Έτσι η δεκαετία του 1970 αποτελεί την πιο παραγωγική καλλιτεχνικά περίοδο για το αμερικανικό σινεμά ως σήμερα, με έργα-ορόσημα όπως τα «Νονός», «Ταξιτζής», «Όλοι οι Άνθρωποι του Προέδρου», «Αποκάλυψη Τώρα» και άλλα. Απόλυτα επηρεασμένος από το σινεμά του Ζαν Λικ Γκοντάρ, ο Γούντι Άλεν χρησιμοποιεί στο «Annie Ηall» μια παραληρηματική μη γραμμική αφήγηση, η οποία αντανακλά τη σύγχυση του ήρωα του. Μια ατόφια νευρωτική φιγούρα προσπαθεί να ξεφύγει από τις ανασφάλειες που τον διατρέχουν. Η σκηνή των παράλληλων «ψυχαναλύσεων» της Άνι και του Άλβι (τα ονόματα των βασικών ηρώων), το χρονικό και υπαρξιακό πέρα-δώθε στην παιδική ηλικία του ήρωα, η αμήχανη σκηνή της γνωριμίας του πρωταγωνιστικού ζεύγους μετά από έναν αγώνα τένις, αποτελούν μόνο ελάχιστες από τις σκηνές που αξίζει να αναφερθούν. Οι νεωτερισμοί του δεν σταματούν εκεί. Ο ήρωας απευθύνεται στην κάμερα-θεατή «σπάζοντας τον τέταρτο τοίχο» και όταν χρειαστεί ο σκηνοθέτης επιστρατεύει ακόμη και τον Χέρμπερτ Μάρσαλ Μακλούαν (Καναδός φιλόσοφος, από τους σπουδαιότερους στη μελέτη της θεωρίας των μέσων ενημέρωσης και εκείνος που επινόησε τη φράση «το μέσο είναι το μήνυμα»). Ο Μακλούαν εμφανίζεται ο ίδιος στην ταινία για να αποδείξει ότι οι ακαδημαϊκές ερμηνείες των θεωριών του τις περισσότερες φορές δεν αντανακλούν το πραγματικό σκεπτικό του (εξάλλου κάθε ερμηνεία είναι σχετική απόκλιση από την όποια «αυθεντικότητα»;) Προσθέστε σε αυτά τα split screen (διαχωρισμένη οθόνη) με την παράλληλη δράση, τους υπότιτλους στη συζήτηση των δυο πρωταγωνιστών που «μεταφράζουν» την πραγματική τους σκέψη, αλλά κυρίως την επίσκεψη των τριών ηρώων στο πάρτι επιστροφής του αδελφού του Άλβι από τον πόλεμο όπου γίνεται μια αποκαλυπτική «ανοιχτή συνομιλία» των πρωταγωνιστών με το «ζωντανό» παρελθόν του ήρωα και τον περίγυρό του. Επίσης η έξοδος-διαχωρισμός της ψυχής της Άνι από το σώμα της την ώρα που κάνει σεξ είναι μια από τις σπουδαιότερες στιγμές στη φιλμογραφία του σκηνοθέτη. Οι καλλιτεχνικές ρίζες του αριστουργήματος αυτού βρίσκονται στο παρελθόν της αμερικανικής κωμωδίας και πιο συγκεκριμένα στο προπολεμικό σινεμά των αδελφών Μαρξ. Και αυτό όχι μόνο γιατί αναφέρεται στην ταινία η ασύλληπτη ατάκα του Γκράουτσο «Δεν θα ήθελα να ήμουν μέλος σε ένα κλαμπ που έχει μέλη σαν και εμένα», αλλά γιατί κυρίως, όπως έλεγε ο Βασίλης Ραφαηλίδης, «ο Γούντι Άλεν είναι ο μόνος κληρονόμος της κωμικής κληρονομιάς τους». Αυτό συμβαίνει γιατί ο Αμερικανός δημιουργός -όπως και οι Μαρξ- αποστρέφεται το γκαγκ, δηλαδή το κωμικό οπτικό-σωματικό εύρημα, και δίνει βάρος στο λόγο και στο Λόγο. Αμέσως μετά την επιτυχία του «Νευρικού Εραστή», ο Άλεν έχει το ελεύθερο από τους παραγωγούς να πειραματιστεί στο δράμα. Το φιλμ «Εσωτερικές Σχέσεις» (1978), εκπέμπει μια πνιγηρή, μελαγχολική, πιο «μπεργκμανική» και δυσοίωνη αίσθηση, περιγράφουν τη σχέση τριών αδερφών με την ψυχρή και αποστασιοποιημένη μητέρα τους. Παρότι η δημιουργία της ταινίας «ζόρισε» καλλιτεχνικά τον Άλεν, το φιλμ απέσπασε καλές κριτικές και η μικρή κλίμακα αναγνώρισής του μέσα στον χρόνο, μάλλον το αδικεί. Ήδη, ο σκηνοθέτης είχε αρχίσει να συζητά τη δημιουργία μιας ασπρόμαυρης ρομαντικής κωμωδίας της οποίας η δράση θα τοποθετείτο στο αγαπημένο του Μανχάταν. Το «Μανχάταν» (1980) το οποίο επίσης έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα αριστουργήματα του, δεν ενθουσίασε τον ίδιο. Τελικά η ασπρόμαυρη αποτύπωση της Νέας Υόρκης, τα εκφραστικά μάτια της Μάριελ Χέμινγουεϊ, το νέο -αυτή τη φορά ατυχές στην ιστορία της ταινίας- ειδύλλιο του Άλεν με την Κίτον και το αξέχαστο μουσικό θέμα του Τζορτζ Γκέρσουιν που «έντυσε» την ταινία, κατέστησαν το «Μανχάταν» αυτόματα κλασσικό. Η δεκαετία του 1980 αποτελεί, μάλλον, την πιο εργώδη και δημιουργική ποσοτικά και ποιοτικά περίοδο στην καριέρα του Άλεν. Το «Stardust Memories» («Ζωντανές Αναμνήσεις», 1980) αποτελεί φόρο τιμής στο σινεμά του Φελίνι, αλλά και στη σχέση του καλλιτέχνη με το περιεχόμενο του έργου του. Στα χνάρια της ίδιας αυτοαναφορικότητας κινείται και ο «Ατσίδας του Μπρόντγουέι» (1984). Το 1982 ο Άλεν συναντά τη Μία Φάροου στη γλυκόπικρη «Σεξοκωμωδία Θερινής Νύχτας», ενώ έναν χρόνο αργότερα γυρίζει το εμβληματικό «Ζέλιγκ», πειραματιζόμενος με τη φόρμα του «ψευδοντοκιμαντέρ», σε μια απόπειρα διερεύνησης του ζητήματος της ταυτότητας και του έρωτα μέσα από το πρίσμα της ψυχανάλυσης. Την περίοδο 1985-1987 ο Άλεν γυρίζει τρεις ακόμη σπουδαίες ταινίες στη σειρά. Στο «Πορφυρό Ρόδο του Καΐρου» ο κινηματογράφος υπερβαίνει το πανί που χωρίζει την ταινία από τον θεατή και η Μία Φάροου – σε μια από τις καλύτερες ερμηνείες της– παρασύρεται στην ερωτική ψευδαίσθηση που μόνο το σινεμά μπορεί να δημιουργήσει. Έναν χρόνο αργότερα, το 1986 γυρίζει το «Η Χάνα και οι αδερφές της», στήνοντας ένα σύνθετο, αλλά εντυπωσιακά πλήρες κολάζ χαρακτήρων. Ταυτόχρονα, στο εν λόγω φιλμ συνεργάζεται με τον Μάικλ Κέιν, τον Μαξ φον Σίντοφ, την Μπάρμπαρα Χέρσει και την Νταϊάν Γουίστ. Το 1987 κάνει τις νοσταλγικές «Ημέρες Ραδιοφώνου» και κλείνει τη δεκαετία με το «Απιστίες και Αμαρτίες» (1989). Το φιλμ φιλοσοφικά διαπνέεται από την έντονη «σκιά» του Ντοστογιέφσκι, αλλά και από την δύναμη της κομβικής για τον σκηνοθέτη, «Θεάς Τύχης». Είχε προηγηθεί το δραματικό «September» (1987) και το υποτιμημένο «Another Woman» (1988) στο οποίο η εξαίσια Τζίνα Ρόουλαντς διερωτάται «αν μια ανάμνηση είναι κάτι που μας ανήκει ή κάτι που έχουμε χάσει». Το σεμινάριο πραγματοποιείται κάθε Τρίτη στις 8.30μ.μ. στο στέκι της Δράσης, (Πάρνηθος 21, Βριλήσσια) και ταυτόχρονα μεταδίδεται διαδικτυακά μέσω της πλατφόρμας zoom: Meeting ID: 850 0197 3068 Passcode: 497276