Πέμπτη 23 Ιανουαρίου 2025, 8:15’μμ, ΤΥΠΕΤ

Η 27 Ιανουαρίου έχει οριστεί ως Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος. Με την ευκαιρία αυτή το Cine Δράση συνεχίζει τις προβολές του την Πέμπτη 23 Ιανουαρίου, στις 8:15΄μμ στο ΤΥΠΕΤ με «Το τρένο της Ζωής» του Radu Mihaileanu. Μια δυνατή ταινία, που δημιουργήθηκε από τον σκηνοθέτη για να θυμίσει ότι αυτή η τραγωδία, η γενοκτονία και το μίσος ήταν υπαρκτά γεγονότα, ενώ σήμερα κάποια αντίστοιχα απειλούν να καταστρέψουν αμετάκλητα ολόκληρη την ανθρωπότητα. Το ερώτημα «αν θα μπορούσε να αποφευχθεί αυτή η τραγωδία» επανέρχεται πολύ έντονα καθώς η κοινωνία βρίσκεται σε αντίστοιχη θέση με βασική ευθύνη εκείνου του έθνους που στα όχι και πολύ μακρινά εκείνα χρόνια, ήταν το Θύμα. Το αισιόδοξο του θέματος έγκειται στο ότι ο σκηνοθέτης υποστηρίζει πως τέτοιου είδους καταστροφές μπορούν να αποφευχθούν αρκεί να υπάρχει ένα υπέροχα τρελό σχέδιο που θα το λέγαμε ουτοπία και που δεν είναι άλλο από τη συλλογική αναζήτηση του κοινού καλού. Όταν ο Shlomo ο τρελός του χωριού φτάνει στον εβραϊκό οικισμό στα βουνά και ανακοινώνει ότι Εβραίοι δολοφονούνται παντού, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Ευρώπης, το συμβούλιο τον ανακρίνει για να βεβαιωθεί για την αλήθεια όσων αναφέρει και αφού πειστεί αρχίζει να επεξεργάζεται ένα φανταστικό σχέδιο διάσωσης. Καθώς οι Εβραίοι που θανατώνονται μεταφέρονται με τρένα θα αγοράσει η κοινότητα τους ένα καταστραμμένο, θα το ανακαινίσουν και όταν είναι σε θέση να κινηθεί θα επιβιβαστούν όλοι τους και θα μεταφερθούν με ασφάλεια στην Παλαιστίνη. Για να το πετύχουν μερικοί από αυτούς θα υποδύονται τους Εβραίους αιχμαλώτους και κάποιοι άλλοι τους Γερμανούς φρουρούς. Και η υλοποίηση ξεκινάει. Το τρένο αγοράζεται, ανακαινίζεται, κάποιος μαθαίνει να το οδηγεί, όσοι μιλούν γερμανικά προμηθεύονται στολές για να υποδυθούν τους Γερμανούς. Και όταν η επισκευή και μεταμφίεση του τρένου έχει ολοκληρωθεί μετά από πολλά σκαμπανεβάσματα και αναποδιές επιβιβάζονται όλοι. Το σχέδιο του τρελού για απόδραση με τρένο στην Παλαιστίνη ξεκινάει. Λίγες μόνο ώρες αργότερα τα γερμανικά στρατεύματα φτάνουν στην έρημη πόλη και καίνε τη συναγωγή. Μετά από την χαλαρή εισαγωγή, αυτή η σκηνή είναι πολύ πιο ανατριχιαστική από ό,τι αν είχε προηγηθεί η κλασική έκθεση που συνοδεύει τις περισσότερες ταινίες με θέμα το Shoah. Ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί εδώ το τρένο, παντοτινό σύμβολο του Ολοκαυτώματος, κάνοντας νύξη για ένα φρικτό επεισόδιο στη Ρουμανία, γνωστό ως το Τρένο του Θανάτου του Ιασίου. Ο ρουμανικής καταγωγής Radu Mihaileanu γύρισε συνολικά έξι ταινίες, αλλά ποιοτικά, δεν ξεπέρασε ποτέ τη δεύτερη ταινία του, «Train de vie», βασισμένης στην αρχική ιδέα να κάνει μια κωμωδία για την γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης (Shoah). Ο ίδιος είναι εβραϊκής προέλευσης και πολλά μέλη της οικογένειάς του εκτελέστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αξιοποίησε τις πλούσιες γνώσεις του πάνω στην κλασική Γίντις λογοτεχνία. Χρησιμοποιεί το χιούμορ, που προέρχεται από τη σκληρή εβραϊκή εμπειρία και συνηθίζεται στα μυθιστορήματα κορυφαίων Εβραίων συγγραφέων όπως οι Leyb Peretz και Sholom Aleichem για να δημιουργήσει και να εντείνει τις αντιθέσεις. Η παράδοξη κατάσταση που δημιουργείται είναι μεν χιουμοριστική αλλά κουβαλάει άπειρη υπαρξιακή θλίψη. Οι μεμονωμένοι χαρακτήρες που συνθέτουν την κοινότητα, από τη διψασμένη για γάμο Esther μέχρι τους Σιωνιστές, τον τρελό με την οξυμένη φαντασία που βλέπει κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων, τους κομμουνιστές, τους διαφωνούντες, τους φανατικούς, τους γεμάτους φροντίδα γονείς, τον λογιστή και άλλους δείχνουν να έχουν ξεφύγει από τις ιστορίες και τα μυθιστορήματα. Είναι παράξενοι με ανησυχίες για τη θρησκεία, τον έρωτα, τα παιχνίδια εξουσίας, τις κοινωνικές συγκρούσεις. Σύγχυση και φόβος χοροπηδούν στον μικρόκοσμο τους. Η ερώτηση «τι θα γινόταν αν κάποιος έκανε όντως κάτι τόσο παράτολμο;» προκαλεί γέλιο αλλά και άγχος. «Προσπάθησα να δημιουργήσω όμορφα ατελείς ανθρώπους και μου αρέσει αυτή η ανθρωπιά γιατί είναι τόσο ατελής». «Παλεύουμε πάντα ενάντια στους Ναζί που πιστεύουν ότι είναι τέλειοι και θέλουν να μας κάνουν τέλειους», λέει ο σκηνοθέτης σε μια συνέντευξή του. Οι χιουμοριστικές καταστάσεις που συνοδεύουν το τρένο σε όλη την πορεία του βασίζονται κυρίως σε μια σειρά παραδοξότητες. Οι παρτιζάνοι που θέλουν να ανατινάξουν το τρένο δεν πιστεύουν στα μάτια τους όταν βλέπουν αξιωματικούς με γερμανικές στολές να προσεύχονται παρέα με τους αιχμαλώτους τους. Όταν οι Γερμανοί συλλαμβάνουν έναν «δραπέτη», οι ράφτες ετοιμάζουν γρήγορα μια στολή για τον διοικητή του τρένου ώστε αυτός να εμφανίζεται ότι κατέχει ανώτερο βαθμό από τους άλλους και τους διατάζει να τον ελευθερώσουν. Στην τελευταία στροφή, όταν το τρένο συναντά μια γερμανική μονάδα και όλα φαίνονται χαμένα. Αλλά μετά αποδεικνύεται ότι είναι τσιγγάνοι που έχουν οργανώσει μια αντίστοιχη κατάσταση. Το τρένο διασχίζει την πρώτη γραμμή μαζί τους και ο αφηγητής, ο Shlomo, συνεχίζει να αφηγείται τις μεμονωμένες μοίρες εκείνων που διασώθηκαν. Ο θεατής πίστευε ότι είχε ένα αίσιο τέλος και, μάλιστα, μια μοντέρνα εκδοχή ενός παραμυθιού για το πώς με λίγη εξυπνάδα, χιούμορ και ανθρωπιά μπορεί να ξεπεραστεί κάθε κακό. Η ουτοπία καταρρέει τότε, όταν το πορτρέτο του τρελού ξεθωριάζει και τον βλέπουμε πίσω από συρματοπλέγματα με τη ριγέ στολή των κρατούμενων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης να αναρωτιέται: «Ή ήταν όλα τελείως διαφορετικά». Το αιχμηρό συμπέρασμα του «Τρένου της Ζωής» διαφέρει από την βραβευμένη με Όσκαρ ταινία του Roberto Benigni «Η Ζωή είναι Ωραία». H δεύτερη με το χαρούμενο και κάπως κιτς τέλος της δημιουργεί την εντύπωση ότι η ανθρωπιά και το χιούμορ μπορούσαν να εξασφαλίσουν επιβίωση στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο Mihaileanu, από την άλλη, δημιουργεί την εικόνα ενός εξαφανισμένου κόσμου και μια απίθανη ιστορία για τη σωτηρία του. Ωστόσο, γνωρίζει πολύ καλά πόσο απίθανο είναι και προτιμά να μιλά για την ψευδαίσθηση της αυτοσυντήρησης, καθώς και για την απουσία πιθανότητας απόδρασης από τη δολοφονική μηχανή. Και το κάνει πολύ εκλεπτυσμένα και με μεγάλη ακρίβεια. Παρεμπιπτόντως η ταινία του Mihaileanu έχει προβληθεί σε όλο τον κόσμο ως ο πρόδρομος (ή η πρωτότυπη ιδέα) του «Life is Beautiful» του Benigni και η αρχή ενός κινήματος προσανατολισμένου στην ανασκόπηση του Ολοκαυτώματος από μια τραγικοκωμική προοπτική του ιστορικού γεγονότος. Γαλλία, Δραματική Κωμωδία, 1998. Διάρκεια:103’. Σενάριο-Σκηνοθεσία: Radu Mihaileanu. Φωτογραφία: Yorgos Arvantis y Laurent Dailland. Μουσική: Goran Bregovic. Πρωταγωνιστούν: Lionel Abelanski (Schlomo, el loco), Rufus (Mordechai), Clément Herari (rabino), Agathe de la Fontaine (Esther), Bruno Abraham – Kremer (Yankele), Michel Muller (Yossi), Bebe Bercovici (Joshua), Mihai Calin (Sami). Πληροφορίες: Το χειμερινό Cine-Δράση προβάλει τις ταινίες του κάθε Πέμπτη στην αίθουσα του πάρκου «Μ. Θεοδωράκης» (ΤΥΠΕΤ) Υμηττού & Πλαταιών, Βριλήσσια, στις 8.15 το βράδυ. Κινηματογραφική Λέσχη Βριλησσίων Cine-Δράση