17η Συνάντηση - Παρασκευή 10 Μαρτίου 2023, 9:00 μμ

Στην 17η συνάντηση του σεμιναρίου «Κινηματογράφος και Λογοτεχνία» που θα γίνει την Παρασκευή 10 Μαρτίου στις 9:00μμ, συνεχίζουμε τη συζήτηση για το ελληνικό φιλμ νουάρ βλέποντας και σχολιάζοντας τις ταινίες «Ο Φόβος» (1966) του Κώστα Μανουσάκη και «Η Αναπαράσταση» (1970) του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Ο Φόβος Ελλάδα, Δραματική, Φιλμ Νουάρ, 1966. Διάρκεια: 116’. Σενάριο-Σκηνοθεσία: Κώστας Μανουσάκης. Πρωταγωνιστούν: Ανέστης Βλάχος, Έλλη Φωτίου, Σπύρος Φωκάς, Έλενα Ναθαναήλ, Μαίρη Χρονοπούλου, Αλέξης Δαμιανός, Θόδωρος Κατσαδράμης Ένας κοινωνικά απομονωμένος νέος (Ανέστης Βλάχος) επιτίθεται στην κωφάλαλη ψυχοκόρη της οικογένειάς του (Έλλη Φωτίου), την οποία κακοποιεί σεξουαλικά και στη συνέχεια σκοτώνει. Οι κηδεμόνες του (Αλέξης Δαμιανός-Μαίρη Χρονοπούλου), αν και ανακαλύπτουν το έγκλημα και οργίζονται μαζί του, αποφασίζουν να κρύψουν την αλήθεια και να εξαφανίσουν το πτώμα σε μια λίμνη. Η ελεύθερη σχέση της κόρης (Έλενα Ναθαναήλ) με έναν μηχανικό (Σπύρος Φωκάς) είναι το μόνο φωτεινό διάλειμμα μέσα στο γενικό ζόφο της ιστορίας. Ο Κώστας Μανουσάκης αποδείχτηκε ιδιοφυής, χτίζοντας εσωτερικό ρυθμό και αγωνία με αρμονικές εναλλαγές ανάμεσα στο ψυχολογικό θρίλερ και το ρεαλιστικό δράμα, καθ’ όλη την διάρκεια της ταινίας. Είναι όμως στην κορύφωση της τελικής σκηνής όπου κάτω από την ανατριχιαστική μουσική υπόκρουση του Γιάννη Μαρκόπουλου, αποθεώνεται το ταλέντο όλων των συντελεστών της ταινίας. Σκηνοθεσία, χορογραφία, φωτογραφία, μοντάζ, ερμηνείες μέσω βλεμμάτων, τα οποία λένε τα πάντα, χωρίς να ακουστεί ούτε μια κουβέντα μετά το αλησμόνητο «Σήκω ρε!» από τον Αλέξη Δαμιανό, ο οποίος δίνει το σύνθημα για να ξεκινήσει ένα ιερά τρομακτικό πανηγύρι, που εγκλωβίζει ασφυκτικά τον αντιήρωα του έργου. Μια αληθινά ψυχεδελική σκηνή που χαρακτηρίζεται από μια μοιραία, αυθύπαρκτη μαγεία. Η απελπισία του χαρακτήρα που υποδύεται με απαράμιλλη πειστικότητα ο Ανέστης Βλάχος καθίσταται οικουμενική. Ο «Φόβος» επιλέχθηκε να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στο 16ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βερολίνου (24 Ιουνίου – 5 Ιουλίου 1966) αφήνοντας άριστες εντυπώσεις (Χρυσή Άρκτος στο Cul-de-sac του Πολάνσκι). Άλλωστε ο Μανουσάκης ήδη από το 1964 είχε γυρίσει και την εξαιρετική «Προδοσία», με την οποία είχε διαγωνιστεί στο Φεστιβάλ των Καννών. Όλα έδειχναν ότι ξεκινούσε μια ένδοξη κινηματογραφική καριέρα. Είναι μεγάλο κρίμα που ο «Ο Φόβος» ήταν η τελευταία ταινία του Μανουσάκη, του «εξόριστου» κινηματογραφιστή, ο οποίος πέθανε το 2005 σε ηλικία 76 ετών, αλλά έμελλε να σκηνοθετήσει το κύκνειο άσμα του το 1966, μόλις στα 37 του χρόνια, έχοντας γυρίσει συνολικά τρεις ταινίες. Ένα μυστήριο καλύπτει το πρόωρο τέλος μιας πολλά υποσχόμενης κινηματογραφικής διαδρομής. Έχουν ακουστεί κατά καιρούς διάφορα σε σχέση με την αποστασιοποίηση του από το σύστημα της εποχής, αλλά και της μεταπολίτευσης, τα οποία επί της ουσίας τον απέβαλαν, στερώντας από τον ελληνικό κινηματογράφο έναν σπουδαίο δημιουργό. Αναπαράσταση Ελλάδα, Δραματική, Φιλμ Νουάρ, 1970. Διάρκεια:100’. Σκηνοθεσία: Θόδωρος Αγγελόπουλος. Σενάριο: Θόδωρος Αγγελόπουλος, Στρατής Καρράς, Θανάσης Βαλτινός. Φωτογραφία: Γιώργος Αρβανίτης.Μοντάζ: Τάκης Δαυλόπουλος. Πρωταγωνιστούν: Θάνος Γραμμένος, Τούλα Σταθοπούλου, Γιάννης Τότσικας. Η «Αναπαράσταση» είναι η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου, βραβευμένη από τη FIPRESCI στο Φεστιβάλ Βερολίνου γυρισμένη στην Ήπειρο, μέσα στη χούντα, βασισμένη σ' ένα πραγματικό γεγονός, προκαλώντας, η ίδια, ένα κομμάτι πολιτικής ιστορίας. Τα βασικά, κατόπιν τόσο γνώριμα, στοιχεία του σινεμά του Αγγελόπουλου βρίσκονται ήδη εδώ: τα πλάνα σεκάνς (πιο ρυθμικά, πιο νευρώδη και ζωντανά απ' ό,τι αργότερα), το βάθος πεδίου, η ανθρωποκεντρική παρατήρηση, η πολιτική σκέψη. Ο σκηνοθέτης επηρεασμένος από το γαλλικό νέο κύμα της εποχής, παίρνει ολόκληρη την ιστορία του, από την αρχή ως το τέλος και με όλα τα παρακλάδια της, την τεμαχίζει και την ανασυνθέτει, σαν ένα ψηφιδωτό κυβιστικό, όπου η δράση ξετυλίγεται με πισωγυρίσματα στο χρόνο, αλλά και όλα υφίστανται ταυτόχρονα. Ο Κώστας Γούσης, για χρόνια μετανάστης στη Γερμανία, επιστρέφει στο χωριό του, έναν μικρό τόπο στην Ηπειρο που ερημώνει από τους νέους κι επανασυνδέεται με τα παιδιά του και τη γυναίκα του, Ελένη. Μέσα στα χρόνια της μοναξιάς, ως άλλη Πηνελόπη, η Ελένη βρίσκει ερωτική συντροφιά στον αγροφύλακα Χρήστο. Οι δυο τους, παραλλάσσοντας την Ορέστεια, θα σκοτώσουν τον Κώστα με μια θηλειά που θα φτιάξουν από τριχιά. Θα τον θάψουν στον κήπο κι η Ελένη θα φυτέψει από πάνω κρεμμυδάκια. Παράλληλα θα φροντίσουν για το άλλοθί τους: θα ταξιδέψουν στα Γιάννενα, ο Χρήστος ως Κώστας θα κάνει τα χαρτιά του για να «ξαναφύγει» στη Γερμανία, η Ελένη ως Κώστας θα στείλει στο χωριό ένα γράμμα αποχαιρετισμού, μια αναπαράσταση κανονικότητας. Πίσω στο χωριό, ο Δικαστής με τους αστυνόμους ερευνούν και διεξάγουν αναπαράσταση του εγκλήματος. Ένα τηλεοπτικό συνεργείο (ρεπόρτερ ο Αγγελόπουλος και ο διευθυντής φωτογραφίας Γιώργος Αρβανίτης) καταγράφει τα τεκταινόμενα και μιλά με τους κατοίκους. Η έκβαση της υπόθεσης είναι από την αρχή γνωστή. Το ίδιο και η «εξαΰλωση» του χωριού, όπως φροντίζει να ενημερώσει ο αφηγητής πριν τους τίτλους: κάτοικοι, στην απογραφή του 1939, 1250, στην απογραφή του 1965, 85. Ο Αγγελόπουλος χρησιμοποιεί ένα μυστήριο για να μιλήσει για κάτι άλλο. Για την αποδήμηση ενός πολιτισμού, για τη δολοφονία μιας εποχής. Όλα γίνονται συγκλονιστικά ξεκάθαρα στις «συνεντεύξεις» του συνεργείου πριν το τέλος της ταινίας: με την περιήγηση στα καφενεία, τα ζαχαροπλαστεία, τα καντούνια και τα φτωχόσπιτα, οι ντόπιοι μιλούν για τη νέα γενιά που έφυγε, για τη Γερμανία, την «Ευρώπη», όπου, πιστεύουν, βρίσκεται η αληθινή ζωή, όχι μόνο ο μόχθος κι η ανέχεια που τους «μαυρίζει την ψυχή». Και μέσα σ' όλο αυτό, η Ελένη, κατηγορούμενη απ' όλους - ποτέ ο Χρήστος - μια γυναίκα γήινη, τροφαντή και τόσο όμορφη, αλλά ξετσίπωτη, αφού το λέει κι ο κοσμάκης, το λέει κι ο Δικαστής: μοναδικό αίτιο του εγκλήματος, ο ακόλαστος χαρακτήρας της κατηγορουμένης. Ο Αγγελόπουλος ποτέ δε στηρίχτηκε στο λόγο για να μεταφέρει τα μηνύματά του, αλλά τόσο πιο πολύ στην εικόνα, το ρυθμό, τη σιωπή. Κι είναι αυτή η σιωπή που μένει πίσω από την πρώτη του ταινία, όταν το χωριό λιντσάρει την Ελένη, όταν οι συγγενείς ουρλιάζουν κι οδύρονται, όταν όλοι έχουν κάτι να πουν, στην «αναπαράσταση» μιας Ελλάδας και των ανθρώπων της που, τη δεύτερη χρονιά της χούντας, ή και σήμερα, αναζητούν σωτηρία. To σεμινάριο πραγματοποιείται ζωντανά στο στέκι της Δράσης για μια Άλλη Πόλη (Πάρνηθος 21) και διαδικτυακά μέσω της πλατφόρμας Zoom: Κινηματογράφος και λογοτεχνία: Film Noir Meeting ID: 826 3104 5253 Passcode: 161882 Πληροφορίες: 2111165797, στέκι της ΔΡΑΣΗΣ